Beatrix, Beatrijs, Beatrice, ofwel 'Zij die geluk brengt'.Het is een illustere meisjesnaam doe door de historie waart in uiteenlopende gestalten. Van gravin tot hemelse geliefde en van non tot koningin.
Drie lettergrepen in het noorden, vier in Italië.
Daar verhief Dante zijn Beatrice tot volmaakte geliefde, een symbool van de goddelijke wijsheid.

Op 31 januari 1938 vroeg het hele Nederlandse volk zich af hoe prinses Juliana op het idee was gekomen om haar eerstgeboren dochter de roepnaam Beatrix te geven.Waarom lag er geen kleine Wilhelmina in de wieg op Soestdijk? Waarom geen Juliana of desnoods een Amalia, Anna of Emma? Dat waren prinsessen die het huis van Oranje Nassau stuk voor stuk hun diensten hadden bewezen. Het bleef Beatrix. Voluit: Beatrix Wilhelmina Armgard.

beatrix

In een officieel bulletin werd bekend gemaakt: 'Wanneer Prinses Beatrix eenmaal geroepen zal worden den troon te bestijgen zal zij desverkiezende dit kunnen doen onder haar tweede naam: Wilhelmina.' Er werd ook verklaard: 'De eerste naam staat niet in verband met eenig familielid, doch is uitsluitend gekozen om de mooie beteekenis van dezen naam.'  We kunnen veronderstellen dat prinses Juliana tijdens haar zwangerschap La Divina Commedia heeft gelezen. Ze kan zozeer onder de indruk zijn gekomen van de aangrijpende ontmoeting tussen Dante en Beatrice, dat ze haar dochter naar de schone en wijze vrouw vernoemde. Maar het is ook goed mogelijk dat prinses Juliana zich rond dat tijdstip verdiepte in de historie van Holland. Want hoewel iedereen verklaarde dat de naam Beatrix nooit eerder in de familie was voorgekomen, blijken er in de vroegste geschiedenis van Nassau en Holland wel degelijk naamgenotes op de voorgrond te zijn getreden.

Graaf Rupert van Laurenburg, de bouwheer van de Nassause burcht waarvan de resten nog altijd het Lahndal beheersen,was voor het jaar 1135 gerouwd met gravin Beatrix van Limburg. Toen hij in 1154 overleed volgde zijn zoon RupertII hem op. Beatrix kleindochter en naamgenote van de gravin, deed haar intrede in het klooster. Terwijl deze Nassause zuster Beatrix een rustig bestaan leidde binnen de Duitse kloostermuren, woedde er een eeuwenlange oorlog tussen Holland en Vlaanderen.

Tot opluchting van beide partijen werd er echter vrede gesloten, een vrede die in 1258 zijn bestendiging vond in de aankondiging van het huwelijk van Floris, zoon van graaf Willem II van Holland en Beatrijs, dochter van graaf Gwijde van Vlaanderen. Beatrijs die hooguit vier jaar was toen het huwelijkscontract werd getekend, kreeg haar verloofde tien jaar later op haar huwelijksdag te zien. Hoewel ze haar man ten minste negen kinderenschonk, van wie er slechts twee de kleuter tijd overleefden, was er weinig romantiek in het spel. Floris V, de vijftiende graaf uit het geslacht dat sinds 300 jaar over Holland heerste, had zijn vrouw immers niet uit liefde gekozen. Hij ging de geschiedenis in als een beruchte vrouwengek, hij was de verwekker van een groot aantal bastaarden en – volgens sommigen – zelfs de verkrachter van Machteld van Velzen. Gravin Beatrijs daarentegen werd alom geprezen om haar trouw aan Floris, haar lieftalligheid en zacht gemoed.Op een zegel uit 1291 verschijnt zij ineen lange, geplooide japon die om het middel bijeen wordt gehouden door een gordel. Een madonna-achtige sluier valt over haar schouders. Er was aan het Leidse hof geen Dante om haar te bezingen maar wel diens tijdgenoot Melis Stoke. In zijn rijmkroniek geeft Stoke een beeld van Floris' gemalin: 'De hem goet was ende ghetrouwe / Ende diene minde vor alle manne.' Dit jaar (1996) is het 700 jaar geleden dat graaf Floris V bij Muiderberg werd vermoord.

Omdat feit te herdenken is het Floris-jaar geopend met het planten van een Floris-boom op de moordplek. Er hebben tal van festiviteiten plaats op het Muiderslot en er zal een Floris-tentoonstelling gehouden worden in de Gevangenpoort te Den Haag.
Over Beatrijs die net als haar man in 1296 stierf en wier zoon Jan zijn vader in 1296 opvolgde als zestiende Graaf van Holland, wordt nu niet gerept.
Maar aan het Hollandse hof kon men Beatrijs maar niet vergeten. Lang na haar dood schreef Melis Stoke: 'Noch prijst men op den dach van heden/ de horen spreken van haren levene/ hoe lieflike si de beghevene/ ende al delieden plach te ontfaen.' Hoe anders klinkt de filosofische poëzie van Dante, geschreven in hetzelfde tijdperk maar in een door de zon vergulde Italiaanse cultuur.

Toen gravin Beatrijs van Holland stierf, rustte Beatrice al bijna zes jaar in haar Florentijnse tombe en was Dantes La Vita Nuova verschenen. De lof die hij in zijn diepe rouw aan de 'mooiste aardse creatuur' wijdde, was niet voldoende. Hij voorspelde dat hij in zijn werk tot Beatrice terug zou keren.Dat wonder voltrok zich in La Divina Commedia, het lange gedicht 'waaraan hemel en aarde hebben bijgedragen'.Dante Aleghierie die in 1302 wegens zijn mislukte. Anti-pauselijke politiek uit zijn geliefde geboortestad Florence werd verbannen, moet omstreeks1307 aan het meesterwerk zijn begonnen. Hij zwierf van stad tot stad in de hoop ooit binnen de 'zoete muren' van zijn geboortestadterug te keren.Als balling schreef hij de eerste beroemde regels: 'Op't midden van de reis die 't mensdom maakt/ bevond ik me in een diep en donker woud/ omdat ik 't rechte pad was kwijtgeraakt..'

dante
Begeleid door Vergilius maakt Dante een afschrikwekkende tocht door de Hel naar de Louteringsberg en wordt tenslotte toegelaten tot het paradijs waar een emotioneel weerzien plaatsheeft. 'Welnu, zo verscheen mij daar in een wolk van bloemen die door de handen van de engelen omhoog geworpen in en om mijn wagen neerdwarrelden, een vrouw, die op een sneeuwwitte sluier een krans van olijftakken droeg en onder een groene mantel was gekleed in een vlammend roodgewaad..'. Het is Beatrice. Haar olijftak symboliseert de vrede, de kleuren van haar kleding wit, groen en rood staan voor de christelijke deugden: geloof, hoop en liefde. Beatrice leidt Dante door de hemel en de wijsheid van 'Zij die geluk brengt' straalt over de eeuwen af op de lezers van nu, die onontkoombaar gevangen worden door de mystieke taal. Dante stierf in 1321. Bocaccio schreef: 'Ik twijfel er niet aan of hij werd in de armen van zijn zeer nobele Beatrice ontvangen.' De Florentijnse Beatrice en de Hollandse Beatrijs hebben nooit iets van elkaar geweten. De onsterfelijke naam die hen bindt werd gegeven aan de prinses. Toen zij in 1980 geroepen werd tot het koningschap besloot zij niet als koningin Wilhelmina II de troon te bestijgen maar haar veelbetekende roepnaam te behouden.

 

Copyright Thera Coppens

Verschenen in: NRC Handelsblad maandag 29 april 1996