Toen in 1900 het meisjesboek School-idyllen verscheen, was het onmiddellijk een doorslaand succes. Niet alleen meisjes maar ook jongens en volwassenen verslonden het aangrijpende verhaal van Jet van Marle die, opgevoed door haar strenge en harteloze oom en tante, een vroege dood sterft. Maar de Dordtse schrijfster Top Naeff nam koel afstand van haar scheppingen. 'Ik vond het schrijven van die schoolverhalen maar een tam kunstje,' schreef ze in haar autobiografische schets 'Zo was het ongeveer'. Misschien lagen er te veel pijnlijke en persoonlijke jeugdherinneringen in die boeken?

topnaeff2
Top Naeff werd in 1878 aan de Nieuwe Haven in Dordrecht geboren. Bij de doop in de Grote Kerk ontving ze de naam Anthonetta, maar haar grootmoeder noemde haar Top. Haar vader vond dat een 'hondennaam'. Hij was eerste luitenant bij het corps Pontonniers en gaf zijn dochter – ze zou enig kind blijven – een uiterst strenge opvoeding. Ze groeide op met straffen, verboden, reprimandes. 'Zit recht!' 'Hou je mond!' waren woorden die haar achtervolgden. Echte warmte en genegenheid vond Top alleen bij haar grootvader, die in een mooi huis op de Wolwevershaven woonde en haar verwende. 'Alle liefde die ons ten deel valt, wordt met den tijd bron van inspiratie,' schreef Top later over hem. Onder invloed van haar opvoeding werd Top steeds opstandiger.

Nadat ze gezakt was voor het HBS-diploma, haalde ze kattenkwaad uit op de meisjes-MULO. Haar ouders stuurden haar toen voor een jaar naar een jongedames-kostschool in Brussel waar ze de Franse taal en danse et maintien moest leren.Volgens de wetten van het burgerfatsoen was het spoedig daarna tijd voor een verloving met 'een goede partij' en wel vóór haar twintigste, anders zou ze 'blijven zitten'. Angstig om haar ouders teleur te stellen trouwde Top Naeff met de eerste de beste die haar ten huwelijk vroeg: Willem van Rhijn, die medicijnen studeerde en een verzameling opgezette vogels en vlinders had. Het was een liefdeloze verbintenis. Maar dat ontdekte Top pas toen ze voor het eerst van haar leven hartstochtelijk verliefd werd. Haar onmogelijke liefde voor de getrouwde acteur Willem Royaards werd het geheime thema van vrijwel al haar volwassen romans en novellen. Om het echtelijk doktershuis zoveel mogelijk te ontlopen reisde ze op uitnodiging van Nutsgenootschappen per stoomtrein door het hele land. Van Meppel tot Goes gaf ze lezingen. Top Naeff, die de meisjesboeken ver achter zich had gelaten, was nu een gevierd schrijfster, essayiste en toneelcritica, door de gevreesde criticus Menno ter Braak geprezen om haar 'superieure ironie'. Men wist niet dat die ironie voor Top de enige manier was om zich staande te houden in een leven dat gehavend was door het nemen van de verkeerde beslissingen.

topnaeff
De Dordtse VVV maakt het de bezoekers makkelijk om door stegen en straatjes, langs havens en over bruggetjes de historische schoonheid van de oudste stad van ons land te ontdekken. We volgen eenvoudig de goudomrande palen die het 'Rondje Dordt' markeren. Dan passeren we ook het met een bronzen herdenkingsreliëf getooide geboortehuis aan de Nieuwe Haven 38: 'Een smal, diep-doorlopend oud huis met een, zelfs voor mijn met een sterretje in Baedeker gemerkte geboortestad, onvergetelijk prachtig uitzicht over het water van een binnenhaven met in- en uitvarende schepen.'

Het uitzicht op de stompe toren van de oude Grote Kerk, waarin Top werd gedoopt, bleef ongeschonden. In de kerk kunnen we de schitterende zestiende-eeuwse koorbanken bewonderen, die in een stripverhaal van gesneden eikenhout een rijk verleden in beeld brengen. Wie de toren beklimt wordt beloond met een adembenemend uitzicht over deze door wateren doorsneden eilandstad aan de Merwede. We begrijpen dan ook hoe een ander huis uit Tops kinderjaren (in de Wijnstraat) bij hoog water blank kwam te staan: '... de gebruiksvoorwerpen, vuilnisvat, veger en blik zwommen er in rond. Ik moest uit een raam worden getild en door sterke armen naar school gedragen.'Ook aan de Nieuwe Haven ligt het Museum Simon van Gijn, een gemeubileerd patriciërshuis met een verbluffende collectie oude kunst. De bovenverdieping trekt vooral ouders met kinderen omdat er een verzameling oud speelgoed is te zien: stukgeknuffelde beren, poppen uit de tijd van School-ydillen en blikken auto's zorgen hier voor herkenning en plezier.

Mr. Van Gijn was een oudoom van de schrijfster Top Naeff die in dit huis haar verhaal 'Nalatenschap' situeerde.Om de hoek vinden we de prachtige Wolwevershaven. Op nr. 33 ligt Tops grootouderlijk huis, waar ze zo graag kwam: '... hoog en smal met een fraaien 18e-eeuwsen gevel, waarvan de vensters der drie verdiepingen en een met koper beslagen voordeur, tussen twee lage spreekkamer-ramen, in zo zuivere verhouding tot elkander zijn aangebracht, dat men aan een regelmatig en schoon gelaat moet denken.'De oude stad heeft zijn hang naar nostalgie bewaard in bijzondere winkeltjes. Het unieke van Dordt is dat men er iedere eerste zondag van de maand tussen 12.00 en 17.00 uur in alle rust kan snuffelen bij zo'n vijftig kunst- en antiekhandelaren, antiquariaten en curiosashops.

Maak dan ook een 'Kunstrondje Dordt' langs het Dordrechts Museum en de interessantste galeries. Of stap bij warm weer op de boot voor een heerlijke tocht over het wijde water van de Biesbosch.Soms vind je bij een van de Dordtse antiquariaten nog een betaalbare, vroege druk van Top Naeffs meisjesboeken. Aan het eind van haar leven kreeg ze steeds weer het verzoek nog eens zo'n boek te schrijven. Maar ze wist: 'Alles wat wij schrijven is achtereenvolgens pluk van één seizoen. En wij keren nu eenmaal niet terug tot onze eerste lente, tot de lyriek van de onbevangenheid.' In 1952 ging ze ondanks ondraaglijke reumatische pijnen naar het Boekenbal. Daar werd ze voorgesteld aan koningin Juliana, die haar vriendelijk complimenteerde met 'dat énige School-idyllen.' Top antwoordde bits: 'Soms lijkt het wel of ik nooit iets anders geschreven heb, majesteit.' Een jaar later overleed de 75-jarige Top. Een vriendin die opdracht had gekregen na haar dood alle brieven van Willem Royaards te verbranden, vervulde haar plicht. Zo ging een belangrijk deel van het ware leven van Top Naeff in rook op. Na de dood van de schrijfster werd de bejaarde huisarts Van Rhijn geestelijk nogal verward. Soms trof men hem aan op het perron van het nabijgelegen station, in de verwachting dat zijn vrouw van een lezing thuis zou komen.

Copyright Thera Coppens

Verschenen in: Petite Histoire