Op 27 januari 1756 werden Leopold Mozart en zijn vrouw Anna Maria verblijd met de geboorte van een zoon die bij zijn doop de namen Johannes Chrysostomus Wolfgangus Theofilus ontving.Vader Leopold verwierf de positie van hofcompinist aan het hof van de prins aartsbisschop te Salzburg en had internationale bekendheid verworven door de publicatie van een viool-methode. Al heel jong leerden kinderen volgens zijn systeem vioolspelen.Zijn beste leerlinge was tot dan toe zijn eigen dochtertje Maria Anna, geboren op 30 juli 1751, die in het gezin Nannerl werd genoemd.

mozartnannerl1 mozartnannerl2

Haar vijf jaar jongere broertje zou haar echter overtreffen.Hij ontwierp zich gretig aan de strenge muzikale vorming van zijn vader en bespeelde als peuter bellen, blokjes en een viooltje. Alles werd onder zijn handen muziek. Nannerl noteerde later in haar dagboek dat haar broertje altijd muziek om zich heen verlangde. Als ze hun speelgoed van de ene naar de andere kamer brachten moest een van de twee daarbij een mars op de viool spelen, zingen of klappen.
Wolfgang had geen aanmoediging nodig om achter het klavier te gaan zitten. Leopold Mozart, die hoge eisen stelde en van zijn leerlingen heel wat gewend was, stond zelf versteld toen zijn vijfjarige zoon foutloos een menuet ten gehore bracht.een jaar later speelde Wolfgang zuiver viool en clavecimbel en legde een eigenhandig geschreven compositie voor zijn vader neer. Het was een eenvoudig menuet maar verborg al de virtuoze lichtheid van zijn latere composities.

Leopold Mozart vond dat het tijd werd het talent van Wolfgang buiten de huiskamer te presenteren. Hij bracht hem aan het hof van de prins aartsbisschop. De hofhouding schaarde welwillend om het klavecimbel toen het zoontje van de hofcomponist op een stoel werd getild en zijn handjes uitgestrekt naar de toetsen. Het verwachte moeizame gepingel van een beginnertje bleef uit.Wolfgang speelde met zo'n gemak,vanzelfsprekendheid en originaliteit dat zelfs de meest verwende oren erdoor gestreeld werden. Een paar minuten later klaterde in de muziekzaal van het paleis het applaus op: Superbe! Extraordinair' Woorden die het kind zouden blijven omcirkelen.

Een concert voor de keizerin

Vader Mozart, die even creatief als zakelijk was ingesteld, rook roem en kapitaal. In 1762 vroeg hij zijn werkgever permissie om met zijn kinderen op tournee te gaan naar het keizerlijke hof. Onderweg van Salzburg naar Wenen werden overal kerkorgels bespeeld en concerten gegeven. Wolfgang en Nannerl vertederden iedereen met hun quatre mains en deden zoveel routine op dat ze tenslotte goed voorbereid voor de vergulde hekken van het imposante barokpaleis Schönbrunn bij Wenen verschenen. De zesjarige Wolfgang en zijn elfjarige zusje Nannerl kregen in Schönbrunn dure galakledij aangemeten.Op kosten van de keizerin werd er voor de kleine Mozart ook een pruikje gemaakt van zilverkleurige lokken, die in zijn nek bijeengebonden werden door fluwelen strik. Met witzijde kousen, een lila fluwelen pakje en kanten jabot verscheen het wonderkind voor Maria Theresia. Ze luisterde omringd door haar kinderen naar zijn spel. Zijn muziek ontroerde zo, dat ze een kanten zakdoekje tevoorschijn moest halen om haar tranen te wissen. De emotionele Mozart merkte het, rende tegen alle hofetiketten in op haar af en klom op haar schoot; 'Vond u het mooi?' vroeg hij met zijn armen om haar hals. Van de grote beroering onder de hovelingen die bij dit spontane gedrag ontstond, raakte het kind nog meer van streek. Totdat de zevenjarige prinses Maria Antonia glanzend parket naar hem toe kwam om hem te troosten. 'Als ik groot ben, ga ik met u trouwen! ' riep Wolfgang dankbaar.De prinses die zo om dit prille aanzoek moest lachen, zou later de vrouw worden  van de koning van Frankrijk en als Marie Antoinette haar hoofd onder de guillotine verliezen.

Tournee door Europa

Vader Leopold Mozart besloot na het eclatante succes aan het Weense hof een nog grotere tournee te houden. Aan alle vorstenhoven moest men zijn wonderkinderen horen, zien en betalen . Er werd wel schande van gesproken dat de vader zijn kroost op deze wijze uitbuitte maar dat kwam meestal voort uit jaloezie. Wolfgang speelde met zichtbaar plezier; in Versailles bracht hij het verwende, decadente hof van koning Lodewijk XV in verrukking en stapte onbevangen de vergulde salon van Madame de Pompadour binnen. Na dit optreden ging het verder per diligence van het ene Europese hof naar het andere.
In de zomer van 1764 arriveerden vader, moeder en de kinderen Mozart aan het hof van koning George III in Londen. Het eerste hofconcert duurde vier uur. Leopold had zijn zoon ook bepaalde kunstjes geleerd, die het hoge publiek amuseerden. Het spinet werd bijvoorbeeld afgedekt met een doek maar Mozart wist blindelings de juiste toetsen te vinden. Het verblijf in Engeland zou een jaar duren. Daar componeerde Wolfgang een aantal werken en sloot vriendschap met de volwassen componist Johan Christian Bach.

fammozart

In Holland had prinses Carolina van Oranje vernomen dat de Mozarts van plan waren het Engels hof in de zomer van 1765 te verlaten. Dit was haar kans om nu ook het muzikale wonder uit te nodigen voor een bezoek aan Den Haag. Ze stuurde de Hollandse ambassadeur met de invitatie naar Leopold Mozart toe. Maar vader Mozart piekerde er niet over nog zo'n omweg te maken. In een van de vele brieven die hij naar zijn vriend Hagenauer in een Salzburg stuurde lezen we, dat hij de Hollanders 'een beetje grof ' vond
en de reis te ver en te duur. Hij liet het verzoek, 'bey einem ohre hinein, bey anderen wieder hinaus passieren', pakte zijn spullen in en vertrok richting Dover.Maar toen het gezin in Canterbury kwam stond de Hollandse ambassadeur onverwachts opnieuw voor zijn neus. De prinses van Oranje had hem gesmeekt het nog eenmaal te proberen. Ze was in verwachting en hoopte voor de geboorte van haar kind te kunnen genieten van concert van de Mozarts. Nu aarzelde Leopold. Hij had alle kleding al vooruit gezonden. Maar als ze een kort bezoekje aan Den Haag zouden brengen...
Uiteindelijk stemde hij toe: 'Weil man einer schwangeren Fray nichts abschlagen solle.' 

Bezoek aan Holland

Op 1augustus 1766 zeilde de familie Mozart Het Kanaal over. Op het vasteland aangekomen volgde de tegenspoed: vader en zoon werden ziek en konden pas na vier weken verder reizen. Via Gent en Antwerpen bereikten ze eindelijk Rotterdam. Leopold bekende zijn vriend in een lange brief verrast te zijn. Wat zou hij allemaal gemist hebben als hij de kans om Holland te zien voorbij had laten gaan! De stadjes bleken totaal verschillend van alle andere Europese steden die hij op zijn lange reis zag. Hij prees vooral de 'reinlichkeit' en het standbeeld standbeeld van de beroemde Erasmus van Rotterdam. In die stad namen ze de elfde september 's ochtend om elf uur de trekschuit.
Traag voer de schuit dicht langs de oevers. Pas om zeven uur' s avonds kwamen ze aan in Den Haag, waar prinses Carolina vol ongeduld op hen wachtte.

Leopold stelde zich op gepaste wijze aan haar voor. Hij verwachtte dat zijn dochter, die volgens zijn brief aan Hagenauer aan een 'ser starken Brust Cartharr leed, wel spoedig zou opknappen.
In de 's-Gravenhaegse vrijdagse Courant' plaatste hij een advertentie: 'Met permissie zal de Heer Mozart, Muziek-Meester van den Prins Bisschop van Salzburg, de eer te hebben op Maendag den 30 Septembre 1765, in de zaal van den oude Doelen in 's Hage een groot Concert te geven,in welk ziijn Zoon, oud maar 8 jaeren en 8 Maenden', (hier vergiste Leopold Mozart zich opzettelijk want Wolfgang Amadeus was inmiddels negen jaar) 'beneevens zijn dogter, oud 14 Jaeren Concert op het Clavecimbel zullen executeeren. Alle die Ouvertures zullen zijn van de Compostie van dien jonge Componist die nooyt zijn weerga gevonden hebbende, de goedkeuring van de Hoven van Weenen, Versailles en Londen heeft weggedragen'Vader Mozart prees de kunsten van zijn zoontje op kermisachtige wijze aan: 'De Liefhebbers kunnen na hun plaisier hem muziek voorleggen, hij zal hetzelfve alles voor de vuyst speelen.' De advertentie werd zakelijk afgerond met de mededeling: 'Ieder billet voor een persoon is 3 Gulden, en voor een Heer en Dame F.5.50. De Entree- Biljetten worden uytgegeven by den Heer Mozart, Logeerde op den Hoek van de Burgwal, alwaar de Stad Parijs uithangt, alsmeede in den Ouden-Doelen.'Maar op de dag van de voorstelling was de toestand van Nannerl verslechterd. Haar moeder zat wanhopige aan het ziekbed in de armtierige herberg. Haar dochter had buiktyphus. De bezoekers aan de Oude Doelen kregen in plaats van twee, slechts een wonderkind te zien en ook op de volgende concerten op het Binnenhof en in het paleis aan de korte Voorhout verscheen Nannerl niet. Op 21 oktober was zij stervende en werd haar de heilige Sacramenten toegediend.

Nu vernam prinses Carolina die juist van een gezond kind was bevallen, welk verdriet de Mozarts had getroffen. Ze stuurde direct haar eigen lijfarts professor Schwenke naar de herberg. Hij nam het doodzieke meisje onder behandeling. Al gauw was ze buiten levensgevaar. Zodra Nannerl er toe in staat was, verhuisden ze naar het huis van een horlogemaker op het Spui ' alwaer het hof van Utrecht uythangt' (nu nr. 44). Maar de vreugde over Nannerls genezing was nog niet voorbij of haar broertje werd ziek. Weer was het professor Schwenke die het leven van een kind redde, een kind dat in de muziekgeschiedenis tot een zame hoogte zou stijgen.

Variaties op het Wilhelmus

Tijdens zijn verblijf in Den Haag had Mozart een aantal composities geschreven, die zijn vader onmiddellijk liet graveren en verspreiden. Toen beide kinderen sterk genoeg waren om op te treden vertrok het gezin in janauari voor een tournee naar Amsterdam. De roem was hun vooruit gesneld. In Amsterdam, Haarlem - waar de kleine Mozart het orgel van de Grote Kerk bespeelde) en Utrecht klaterde het applaus op. Den Haag bereidde zich inmiddels voor op de festiviteiten rond de viering van de achttiende verjaardag van Willem V; de dag waarop hij volwassen werd en zelfstandig de regering zou aanvaarden.
Wolfgang werd door het hof bij het feest betrokken. Hij schreef in opdracht van de Oranjes zes klavecimbel-sonates met begeleiding van viool, een lied dat door de prinses ten gehore werd gebracht en waarvan de beginregels luidden: 'Laat ons juichen Batavieren!' en variaties op het lied 'Wilhelmus van Nassouwe'.Acht maart 1766 daverden eenentwintig kanonnen hun vreugdesalvo's over de stad ten teken dat de grote dag was aangebroken. Een uur later stond er al een stoet generaals, hoofdofficieren en deputaties voor het Stadhouderlijk kwartier om de nu achttienjarige prins te feliciteren. Om elf uur vond de eigenlijke plechtige installatie van de stadhouder plaats en nadien werd er uitbundig feest gevierd.

De familie Mozart kreeg een ereplaats om de lange stoet van honderdvierendertig vergulde karossen, die van het Binnenhof naar het Oude Hof (Paleis Noordeinde) trok, gade te slaan. We kunnen ons voorstellen hoe opgetogen Wolfgang was bij het zien van de schitterende optocht. De edellieden, pages en lakeien droegen de prachtigste uniformen versierd met goudborduursel. Tamboers en pijpers van het 'Corps de cent Suisses' speelde een opwindende mars. Eindelijk verscheen ook de koets met de prins die vriendelijk knikte en alle opwinding dromerig aan zich voorbij liet gaan. De stoet trok over het Buitenhof, onder de Gevangenpoort door naar een praalboog waarbij muzikanten opgesteld waren die het Wilhelmus aanhieven. De hooggeplaatsten, die een waas van schoonheid, poederflonkering achterlieten, zetten zich op het Noordeinde aan tafel voor het banket dat honderdvijftig couverts telde. maar bij zonsondergang begon het feest pas echt. Vader Mozart die aan de Europese hoven al veel fraais had gezien stond versteld van de feestverlichting. 'Die erstaunlichte illuminiation' veranderde de toren van de Grote Kerk in een Feeërieke verschijning'. drie rijen op elkaar geplaatste lantaarns verlichtten de drie ommegangen. Ook het stadhuis werd een sprookje. In de hofvijver wiegden de weerspiegeling van flambouwen en pekkransen. Wie verder liep, de Korte Voorhout op, stond als betoverd stil voor het paleis van prinses Carolina van Oranje, vorstin van Nassau-Weilburg. Zij vierde de installatie van haar geliefde broer met een illuminatie van tienduizend blikken lampjes. Toen de lichtjes doofden en de morgen aanbrak wisten de mensen dat het feest nog lang niet voorbij was.
Tot 12 maart werd er gedanst, gevlagd, gezongen en gedronken.

Vader en moeder Mozart pakte de reismanden en kisten in. Ruim zeven maanden waren zij met hun kinderen in Holland gebleven, nu werd het tijd om afscheid te nemen. Toen Mozart prinses Carolina vaarwel zei, wist hij niet dat hij elf jaar later opnieuw voor haar zou musiceren in haar Duitse paleis te Kirchheim-Bolenden. De schaduw die over hun toekomst lag was nog niet voelbaar. Nog eens elf jaar later zou prinses Carolina echter reeds zijn overleden.

Mozart wachtte in 1791 een vroege dood en een armengraf op een Weens kerkhof. Prins Willem V zou na een aantal wanhopige jaren door de Fransen uit zijn vaderland worden
verdreven.
In 1795 was het voor altijd gedaan met het stadhouderschap der Oranjes. Willem V stierf in ballingschap. Maar over de eeuwen heen zou de muziek van Mozart blijven zingen, een gouden echo van de 18e eeuw die bij elke uitvoering opglanst uit het levend verleden.

Copyright Thera Coppens

Verschenen in: Nouveau, januari 1991