Al vroeg begon ik te dromen van grote daden', schrijft prinses Wilhelmina in haar boek 'Eenzaam maar niet alleen'.
Nooit heeft ze haar wezen en levensloop zo krachtig samengevat als in die ene zin. Haar hele gestalte scheen tegen het eind van haar leven die woorden te onderstrepen. In het monument dat Charlotte van Pallandt van haar schiep gaf de kunstenares in graniet vorm aan een onomstotelijk wezen op haar voetstuk. Wie recht voor het standbeeld staat ziet een en al daadkracht.
Wilhelmina gaf er zelf blijkbaar de voorkeur aan en profiel geportretteerd te worden. Zo tekende ze in 1900 haar zelfportret , zo vinden we haar op een camee, in olieverf of pastelkrijt.

wilhelminazelfportret
Als er een foto gemaakt moest worden manoeuvreerde de vorstin zich steeds in een zijdelingse positie. Zij hoefde dan geen toeschouwer in de ogen te zien en niets van zichzelf prijs te geven. Haar blik is gericht op hogere terreinen waar zij grote daden wil verrichten.

Eenzaam maar niet alleen

Prinses Wilhelmina die door het overlijden van haar vader koning Willem III al op 8-jarige leeftijd koningin werd, regeerde in een bewogen tijdvak van onze geschiedenis (1890-1948). Na haar troonsafstand besloot ze terugziend op haar leven een boek te schrijven. Het kreeg de titel 'Eenzaam maar niet alleen' en verscheen in 1959 bij uitgeverij Ten Have. Alleen al in ons land haalde het een oplage van ruim 200.000 exemplaren. Zeven vertalingen volgden. In 1980 toen het een eeuw geleden was dat ze onder het regentschap van haar moeder de troon besteeg, bracht uitgeverij Ten Have nog een paperback uit in een oplage van 5000 exemplaren. Sindsdien is het boek niet meer in de boekhandel verkrijgbaar en proberen antiquariaten tevergeefs van hun exemplaren af te komen. Hoe is dat gebrek aan belangsteling te verklaren?
In 1990 hadden we een opleving van interesse voor haar levensverhaal kunnen verwachten. Toen herdacht men uitgebreid het feit, dat ons land een eeuw lang door vorstinnen wordt geregeerd; Emma, Wilhelmina, Juliana en Beatrix. Vrijwel alle publicaties concentreerden zich echter op de frele gestalte van Emma. Toch speelde deze vorstin vergeleken bij haar dochter slechts een bescheiden rol in de politiek. Ze liet geen memoires na. Haar naam roept beelden op van een vriendelijke oude dame in een waas van antieke kant. Een droom-oma voor duizenden verzamelaars van Oranjeprentjes. Wilhelmina is dat nooit geworden. Haar grote daden hielden iedereen op een eerbiedige afstand.

Van literair milieu tot Oranjehof

wilhelminaemma

Om na te gaan hoe 'Eenzaam maar niet alleen' kon ontstaan moeten we terug naar Wilhelmina's jeugd. Als 10-jarige verloor ze haar bejaarde vader en werd op Het Loo opgevoed door haar moeder. Ook de literaire vorming van de jonge koningin lag in hand van de regentes. Emma kwam uit een kunstzinnige familie; haar vader Georg Victor von Waldeck Pyrmont had op Slot Arolsen een kostbare bibliotheek van 30.000 boeken, haar moeder Helena van Nassau a briljant fascinating woman who was deeply interested in literature was bevriend met met Carlyle. Die literaire achtergrond heeft blijkbaar geen invloed gehad op hun derde kind; prinses Emma.
Toen zij als 20-jarige bruid aan de arm van de 62-jarige koning het Oranjehof binnenwandelde bevond zich daar al een interessante bibliotheek, die was opgebouwd door haar voorgangsters. Emma heeft er zorg voor gedragen dat alles veilig bewaard bleef voor het nageslacht door de oprichting van het Koninklijk Huisarchief.

Maar ze heeft weinig interessante boeken aan de bibliotheek toegevoegd. Haar hofdame hield een lijst van prive-uitgaven bij, die ons een idee geeft van haar belangstelling . Onder de aankopen van japonnen, hoeden, veel kant, keukenlinnen en cadeautjes voor haar hofdames (spiegel met borstel, schrijfgarnituur, poederdoos) komen we ook boeken tegen. De meeste titels zeggen ons niets. Mij onbekend zijn 'Lelien en rozen' in twee delen, 'Zonder moeder', 'Lief en leed uit de zending', 'Onder de heidenen' en 'Helen's kleintjes'. Tijdschriften als 'De huisvriend, en het 'Stuivers magazijn' lagen in 1885 op haar salontafeltje. Ook 'Alleen op de wereld' van Malot werd aangeschaft en 'Nergens thuis' van Spyri. Emma's dochter kon door dit alles geen liefde voor boeken ontwikkelen. Als volwassen vorstin las ze stapels noodzakelijke documenten en veel theologische geschriften. Geen letterkundige werken.
Toen ze na haar troonsafstand aan 'Eenzaam maar niet alleen' begon wist ze dan ook geen andere toon te vinden dan die van een theologisch werk of toespraak. Het schrijven kostte haar veel moeite. Ze heeft het boek 'uit zich gewrongen'. En dat is op elke bladzijde voelbaar.

De koningin in de kooi

Zoals Wilhelmina geen mens toestond het woord ongevraagd tot haar te richten, haar zonder toestemming te benaderen laat staan tegen te spreken, zo staat ze posthuum geen lezer toe zich zomaar toegang te verschaffen tot haar levensbeschrijving. In een ijzeren inleiding bepaalt ze eerst wat 'Eenzaam maar niet alleen' is en wat het niet is. En waarom het geschreven werd en voor wie. Je voelt je krimpen onder haar hoge toon. 'Men verwachte niet, dat dit geschrift een politiek of historisch relaas of een autobiografie zal bieden,' waarschuwt ze. Cursief gedrukt laat ze er op volgen: 'Wat hier aan de orde is, is het door God geleid zijn van ons volk, in verleden, heden en toekomst.' Wie bang is dat het boek zich op theologisch terrein gaat afspelen wordt direct door Wilhelmina gecorrigeerd want: 'Al hetgeen daarin beschreven zal worden, speelde zich af op de meest reëele wijze in het reëele leven, zo nuchter als dit zich iedere dag overnieuw voordoet.'

Na deze inleiding noteert Wilhelmina onder de kop 'Vader' kleine jeugdherinneringen. Hij was 'groot en fors gebouwd ' en hij gaf haar kostbare geschenken, zoals een chaletje in het park van Het Loo. Haar echtgenoot prins Hendrik wordt verderop beschreven als: '...tegen iedereen open en hartelijk en steeds bereid te helpen.'
Ook bij de beschrijving van haar moeder blijft ze aan de buitenkant. Soms lijkt het of ze haar woorden regelrecht heeft overgenomen uit een bulletin van de Rijksvoorlichtingsdienst. Nergens wordt bijvoorbeeld Emma een vrouw van vlees en bloed. Ze is: '...een beeld van nederigheid en plichtsbesef als iemand die niets van zichzelf dacht en bij wie alles erop gericht was te dienen.' Ook toonde ze; '...dat ze veel zedelijke moed bezat'.

Een enkele keer roept Wilhelmina bijna per ongeluk beelden op die ons in het tijdperk van Couperus plaatsen. Na de dood van Willem III ziet ze haar rouwende moeder 'gehuld in angstwekkend veel crepe'. Maar meestal blijft het bij een nuchtere opsomming van feiten die in een onnatuurlijk licht staan, omdat de auteur nergens iets prijsgeeft van haar zwakke momenten.
Zelf noemt ze in haar boek herhaaldelijk 'de kooi' waarin ze van jongs afaan gedwongen was te leven en die haar zo vaak verhinderde zichzelf te zijn. In haar boek verheft ze dezelfde kooi tot een monument waarin ze zich moedwillig opsluit. Het leven van Wilhelmina blijft na 451 bladzijden lezen in 'Eenzaam maar niet alleen' een gesloten boek.

Verdwenen manuscript

De mogelijkheid bestaat dat de vorstin zichzelf streng gecensureerd heeft en de onthullende passages moedwillig schrapte. Lezing van het manuscript kan opheldering verschaffen. Maar zelfs de meest behulpzame medewerkers van het Koninklijk Huisarchief ontkennen dat ze weten waar dit manuscript zich bevindt. Een naaste medewerker van de overleden vorstin die zijn naam absoluut niet vermeld wil zien onthult na lang aandringen dat er helemaal nooit een manuscript heeft bestaan. Wilhelmina zou vele losse notitieblaadjes hebben volgeschreven. Nadat ze waren uitgetypt werkte ze geassisteerd door haar particulier secretaris daarmee verder. De notitieblaadjes zouden allemaal door haar persoonlijk zijn vernietigd.

Op de vraag waar het eigenhandig gecorrigeerde uitgetypte manuscript dan is volgt het voorspelbare antwoord: 'Dat is niet bekend.'
Wat blijft is haar profiel dat van de lezer afgewend blijft en zich nergens keert om haar eenmaal in haar ogen te kunnen kijken.

Copyright Thera Coppens

Verschenen in: Parmentier

 OmslagSuzanne


 johanna en margaretha klein  

  OmslagSuzanne   

 OmslagSophie    

 omslaghortense

E OmslagSuzanneHistorisch Toerisme Bureau

* Hofjapon van Prinses Sophie * Bonaparte * Caesar aan de Amstel

 Tromplaan 7A 3742 AA Baarn E. This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Go to top