In 1808 werd de derde zoon van koningin Hortense en koning Lodewijk van Holland geboren. De prins bracht ruim drieëntwintig jaar van zijn leven met zijn moeder als balling op Slot Arenenberg aan de Bodensee door. Na haar dood waagde hij een mislukte coup d 'état, waardoor hij levenslange gevangenisstraf kreeg. Maar in 1852 volgde tenslotte toch zijn verheffing tot Napoleon III keizer der Fransen. Het lieflijke slot in Zwitserland kon hij echter niet vergeten. Met zijn gemalin keizerin Eugénie keerde hij nog eenmaal naar Arenenberg terug. In het huidige Napoleonmuseum Slot Arenenberg werd in 2008 een tentoonstelling aan hem gewijd, die de bezoekers tijdens een rondgang meer dan twee uren in de ban hield.
Toen Louis Napoleon op 20 april 1808 in Parijs ter wereld kwam, had het ongelukkige huwelijk van zijn ouders een dramatisch dieptepunt bereikt. Zijn moeder, Hortense de Beauharnais, was een dochter uit het eerste huwelijk van Joséphine de Beauharnarnais die met Napoleon was hertrouwd. Zijn vader was Lodewijk Bonaparte, een jongere broer van keizer Napoleon. In 1806 had de keizer hem tot koning van Holland verheven.
Het paar regeerde nog geen jaar over het nieuwe koninkrijk toen hun oudste zoon prins Napoleon Charles in Den Haag aan kroep overleed. Hortense was zo overmand door verdriet, dat ze zelfs haar tweede kind prins Napoleon niet meer wilde zien. Ze ontvluchtte het land en trok naar het zuiden van Frankrijk om in de Pyreneeën te kuren. Haar man kwam haar in de zomer van 1807 bezoeken en tijdens de korte verzoening werd hun laatste kind verwekt: prins Louis, de latere keizer Napoleon III. De door argwaan en jaloezie verscheurde koning Lodewijk verklaarde dat dit kind niet van hem kon zijn en na de geboorte weigerde hij de vlag op het Paleis op de Dam uit te hangen. In de Hollandse kerken mocht niet voor de kleine prins worden gebeden. Boosaardige tongen weten tot op de dag van vandaag te vertellen, dat het prinsje in Frankrijk was verwekt door admiraal Verhuell. Een vreemdere keuze is niet mogelijk Verheull wijdde zich de hele zomer van 1807 aan politieke beslommeringen op het Binnenhof en heeft Den Haag niet verlaten.
Prins Louis bleek een ziekelijke baby en ook zijn moeder bleef na de bevalling zwak. De doop werd uitgesteld en de hofarts ontraadde koningin Hortense om naar Holland te reizen. Koning Lodewijk was woedend. Hij eiste keer op keer dat men hem zijn oudste zoontje zou sturen maar de koningin had het karakter van haar man leren vrezen en hield haar kinderen bij zich in Parijs. Toen keizer Napoleon zich liet scheiden van Joséphine wilde Lodewijk zich op dezelfde manier van zijn vrouw ontdoen. Napoleon weigerde echter; hij vond één echtscheiding in de keizerlijke familie al erg genoeg. Napoleon hertrouwde met de jonge aartshertogin Marie Louise en na de luisterrijke bruiloft zond de keizer zijn stiefdochter Hortense met haar oudste zoon prins Napoleon terug naar Holland. Maar de nog zwakke prins Louis moest ze in Frankrijk achterlaten.
Koningin Hortense arriveerde met haar kleine hofhouding in Amsterdam, dat in 1808 tot hoofdstad van het koninkrijk Holland was verheven. In het Paleis op de Dam kwijnde ze langzaam weg, ziek van heimwee naar haar moeder, haar jongste zoontje en haar vrienden in Parijs. Bovendien leed de koningin aan tuberculose. De hofarts waarschuwde de koning dat zijn vrouw zou overlijden als hij haar niet toestond om het ongezonde paleis te verlaten en in Frankrijk genezing te zoeken. Via Het Loo reisde Hortense naar de geneeskrachtige bronnen van Plombières. In het najaar keerde ze enigszins hersteld terug in Parijs en sloot haar jongste kind prins Louis in haar armen. Waar zijn vader verbleef wist niemand. Hij had troonsafstand gedaan en zijn koninkrijk met onbekende bestemming verlaten. Holland was ingelijfd bij het Franse keizerrijk. Pas in december 1810 vond in de kapel van Château Fontainebleau de doop plaats van Hortenses zoon Louis. Zijn peetvader was keizer Napoleon en de nieuwe keizerin trad op als zijn peetmoeder.
Na al het verdriet en de ontberingen was Hortense overgevoelig voor de liefde en zorgen van de enige man die ze ooit heeft liefgehad: Charles de Flahaut. Tot haar ontzetting bleek ze zwanger van hem te zijn. Om een schandaal te vermijden moest de stiefdochter van de keizer zich in een Zwitsers bergdorp verschuilen om daar een buitenechtelijk kind te baren. Direct na zijn geboorte werd hij bij haar weggenomen. In Parijs schreef men het kind bij de burgerlijke stand in als Charles de Morny. De rest van haar leven treurde Hortense over deze zoon die ze nooit kon koesteren, zoals haar andere kinderen.
Hortense liet zich herhaaldelijk met haar twee zonen portretteren. Prins Napoleon had met zijn bruine ogen en donkere haar het Corsicaanse uiterlijk van zijn vader geërfd. Prins Louis leek met zijn blonde krullen en blauwgrijze ogen meer op zijn moeder. De broertjes waren onafscheidelijk. In navolging van hun moeder adoreerden ze hun oom Napoleon I. Hun grootmoeder Joséphine overleed in 1814 toen de Coalitie een einde had gemaakt aan de macht van de keizer, die naar Elba werd verbannen. Datzelfde jaar verliet keizerin Marie Louise Frankrijk en keerde terug naar haar vader in Wenen. Napoleon heeft zijn vrouw noch zijn zoon 'het Adelaarsjong' ooit teruggezien. Toen Napoleon van Elba ontsnapt was en in Parijs terugkeerde, werd hij door een massa van vele duizenden soldaten en burgers toegejuicht. Hortense stond met haar zonen als een keizerin aan zijn zijde. Prins Louis was toen zeven jaar oud. De echo van het overdonderende Vive l 'Empereur! en de schitterende aanblik van militairen met hun blinkende wapens en uniformen moet zich in zijn geheugen hebben gegrift. Hij zou de rest van zijn leven streven naar eerherstel van Napoleon en de wedergeboorte van het Franse keizerrijk.
Na de Slag bij Waterloo in 1815 werd Napoleon naar St. Helena verbannen en al zijn familieleden moesten op straffe des doods het land verlaten. Prins Louis vluchtte met zijn wanhopige moeder en broertje de grens over. Nergens vonden ze rust, door alle landen en vorsten werden ze uitgewezen. Totdat Hortense toestemming kreeg om zich tijdelijk in het koninkrijk Baden te vestigen. Daar kocht ze in 1817 een klein, vervallen kasteeltje aan de oever van de Bodensee waarin ze de rest van haar leven zou doorbrengen: Slot Arenenberg.
Nog was aan het vele verdriet van Hortense geen einde gekomen. De vader van de beide prinsen was via Oostenrijk naar Florence gereisd en eiste nu zijn oudste zoon op. Zijn moeder en broertje moesten afscheid nemen van prins Napoleon, die alleen naar Italië vertrok. Louis was wekenlang overstuur en weigerde zijn kamertje te verlaten. Boven zijn bed hing een groot portret van zijn oom Napoleon. Voortaan trokken ze in de winter de Alpen over naar het warme Italië waar Louis zijn vader en broer en de rest van de familie Bonaparte terugzag. De sterke band tussen Hortenses zonen bleek onverbrekelijk.
Aanvankelijk kreeg Louis een gebrekkige opvoeding van de vriendelijke maar luie huiskapelaan Bertrand. De prins leerde weinig en amuseerde zich met jagen en paardrijden in de prachtige natuur om de Bodensee. Toen hij een nieuwe huisleraar kreeg werd hij strenger aangepakt en haalde zijn achterstand snel in. Hij ging in Augsburg op school. De prins leerde vloeiend Duits, Frans, Engels en Italiaans spreken. Hij volgde daarna een opleiding aan de Militärschule in Thun. Hortense bemerkte niet hoezeer haar zonen in Italië verwikkeld raakten in de opstand tegen de Kerkelijke Staat. Ze traden in het diepste geim toe tot de Carbonari. Begin 1831 stelden de beide prinsen zich aan het hoofd van de rebellen, waarbij de oudste in het leven liet. In deze crisistijd erkende koning Lodewijk openlijk dat prins Louis wel degelijk zijn kind was. Hij smeekte Hortense: 'Red de laatste zoon die ons rest!'Dankzij het moedig optreden van zijn moeder wist prins Louis aan zijn achtervolgers te ontsnappen. Maar ze konden niet terugkeren naar Italië en Louis heeft zijn vader nooit teruggezien.
Inmiddels was 'het Adelaarsjong' in Wenen aan tuberculose overleden en na de dood van prins Napoleon werd Hortenses jongste zoon door de Bonapartisten erkend als troonopvolger van keizer Napoleon. Hij was zich zeer van zijn hoge positie bewust. De prins zou niet rusten voor het bewind van de Bourbons in Frankrijk omver was geworpen om plaats te maken voor de ware democratie. 's Zomers beleefde hij in Konstanz aan de Bodensee reeksen liefdesavonturen. Hortense vond dat daar door een wettig huwelijk een einde aan moest komen. Keizer Napoleon had de wens te kennen gegeven dat de nazaten der Bonapartes onderling huwelijken zouden sluiten. Daarom nodigde ze haar zwager Jerôme Bonaparte uit om met zijn dochter Mathilde naar Slot Arenenberg te komen. De 16-jarige prinses wist haar 26-jarige neef met een veel te laag uitgesneden japon direct te verleiden. Louis stelde haar de wonderlijke vraag: 'Wil je later keizerin worden? Dan moet je met mij trouwen.' Mathilde nam dit aanzoek nauwelijks serieus en lachte hem in zijn gezicht uit. Hortense kocht in het nabije Gottlieben toch alvast een kasteel voor het jonge paar in de hoop dat daar spoedig kleinkinderen geboren zouden worden.
De historie verliep echter heel anders: prins Louis zat vol ambities en een duistere drift om zijn droom te verwezenlijken en Mathilde te imponeren. In het geheim begaf hij zich naar het nabije Straatsburg en pleegde een staatsgreep. Frankrijk was echter nog niet rijp voor een nieuw bewind en de actie liep uit op een beschamende mislukking. De prins ontliep de doodstraf maar werd naar de Verenigde Staten gedeporteerd. Vier maanden lang zwierf hij over de oceaan en toen hij New York bereikte kreeg hij daar een brief van zijn moeder, die hem schreef dat ze ziek was geworden. Een hofdame had op de achterkant van de envelop geschreven: 'Kom snel!' Prins Louis scheepte zich onmiddellijk in en bereikte via Engeland uiteindelijk de Bodensee. Op Slot Arenenberg trof hij zijn moeder sterk vermagerd aan. Hij begeleidde haar naar de prachtige tuinen met zicht over de Bodensee. Ze waren voor het laatst samen: op 5 october 1837 stierf ze in zijn armen.
Louis Bonaparte stond na de dood van Hortense alleen op aarde. Hij kon niet in Zwitserland blijven en vertrok naar Engeland. De Bonapartisten in Frankrijk en de aangrenzende landen moedigden hem aan tot een volgende staatsgreep. Maar reeds bij zijn landing in Boulogne werd hij gevangen genomen en tot levenslange opsluiting veroordeeld in de sinistere vesting Ham. Na zes jaren van ontbering, waarin hij veel studeerde, wist hij vermomd te ontsnappen en vestigde zich opnieuw in Engeland. Pas toen de tijd rijp was waagde hij opnieuw de reis naar Parijs. Dit keer werd hij er geestdriftig ontvangen en men verkoos Louis Bonaparte in 1848 tot president van de Tweede Republiek. Om meer vrijheid van handelen te hebben pleegde hij opnieuw een staatsgreep en op 2 december 1852 – precies 48 jaar na de pompeuze kroning van keizer Napoleon in de Notre Dame – werd prins Louis Bonaparte verheven tot Napoleon III keizer der Fransen. Zijn droom was verwezenlijkt en er wachtte hem een langdurig bewind waarin hij op sociaal, technologisch en cultureel gebied het land oneindig veel goeds bracht. Napoleon III trouwde met een Spaanse gravin, Eugénie de Montijo die als de mooiste vrouw van haar tijd gold. Ze schonk hem in 1856 een zoon en troonopvolger: prins Napoleon Eugène Louis Jean Joseph Bonaparte.Napoleon III wilde in vrede regeren. Maar toen de Pruisische kanselier Von Bismarck in 1870 een oorlog uitlokte trapte Napoleon III in de val. Hij bracht een groot leger op de been en trok de vijand tegemoet. Hij verloor de strijd en ging in ballingschap naar Engeland. Daar bereidde hij zich voor op zijn terugkeer maar pijnlijke nierstenen verhinderden hem dat plan uit te voeren. Hij stierf op de operatietafel en werd begraven in de St. Michael's Abbey te Farnborough. Zijn zoon was nu de laatste hoop van alle Bonapartisten en ze zagen uit naar zijn terugkeer. De overmoedige prins die Loulou werd genoemd, trok in 1879 met het Britse leger naar Zuid Afrika. Daar werd hij door een troep Zoeloekrijgers met zeventien lanssteken afgemaakt.
Op Slot Arenenberg lijken koningin Hortense en prins Louis voort te leven. De kamers zijn bespannen met gestreept tentdoek, die de herinnering aan het legerkamp van Napoleon warm houden. De eettafel met het serviesgoed dat voorzien is van de gekroonde H lijkt op de gasten te wachten. Hortenses harp en haar piano waarop ze haar beroemde romances componeerde, trillen na van haar aanraking. Bij verschillende Hörstatione kunnen de bezoekers luisteren naar citaten uit mémoires en brieven. Via een draaitrap bereiken ze de slaapkamers op de bovenverdiepingen. Overal kijken portretten van de Bonapartes ons aan. De boeken, de publicaties en tekeningen van prins Louis geven een beeld van zijn veelzijdigheid. De stoel die zijn moeder voor hem borduurde bleef bewaard. Op de mansarde herinneren enkele voorwerpen aan het tragische einde van Hortenses kleinzoon, Le petit Prince.
Copyright Thera Coppens
Verschenen in: Vorsten, september 2008
