Het Amsterdamse Rijksmuseum bezit een reusachtig damasten tafellaken (oorspronkelijk ca. 980 x 280cm) uit het begin van de 16de eeuw. Op het eerste gezicht toont de verlichte vitrine alleen maar wit doek. Maar dichterbij gekomen begint het wonder dat damast eigen is: in het glanzende weefsel van niets dan lichte draden speelt zich het Bijbelverhaal van de kuise Susanna af (Daniël 13). In de randen bespelen muzikanten vedel, trommel, harp en fluit, beluisterd door hofdames. Op de hoeken zijn de gekoppelde familiewapens van Egmond-Buren-Ijsselsteyn en De Lannoy ingeweven, gedekt door een met parels afgezette kroonband en opgevrolijkt door een duif, die uit de bladertakken vliegt. De rijke textiel overleefde viereneenhalve eeuw en heeft nog dezelfde pracht als toen het in 1531 voor het eerst over de lange bankettafel werd uitgevouwen. Halverwege de vitrine gekomen slaat de schrik echter toe: waarom zijn de figuren in het midden onthoofd? Waarom houden de guirlandes op met slingeren? De twaalf vierkante delen vlaslinnen vormen geen eenheid. Het patroon verraadt dat er over de volle lengte een brede strook is weggeknipt en dat ook van de liggende randen delen zijn verdwenen. Iemand heeft meedogenloos de schaar in een zeldzaam linnen erfstuk gezet.

damastFoto: Fragment van een damastlinnen tafelkleed dat omstreeks 1531 in Vlaanderen werd geweven.
(Rijksmuseum Amsterdam in bruikleen van de Stichting Historische Verzamelingen van het Huis Oranje-Nassau).

Damasten tafellakens sluimerden tientallen jaren in linnenkasten en dozen. Maar nu hebben ze, samen met veel-delige klassieke serviezen, zilver en kristal, hun come back gemaakt op de eettafels. De hernieuwde belangstelling voor het voorname tafellinnen kon niet uitblijven: blank, door kaarsen beschenen damast heeft een voorname uitstraling. Het diner is al voor de helft geslaagd als de schone, damasten servetten worden uitgevouwen. We dekken tafels in een traditie, die teruggaat tot ver voor de geboorte van Christus. Blank linnen bedekte de eettafel van farao's en romeinse keizers. In het 15de eeuwse Frankrijk werd het eenvoudig geweven tafellinnen verrijkt door de introductie van linnen damast. Misschien waren het de kruisridders die deze weeftechniek meenamen uit het oosten; het woord 'damast' is afgeleid van de stad Damascus in Syrië. Een gedamasseerde stof is een weefsel, waarvan de patronen ontstaan door het contrast tussen de twee verschillende manieren waarop de ketting en de inslag elkaar kruisen. Om goed te begrijpen hoe het spel op het weefgetouw tussen duizenden heen en weer- en op en neergaande draden wordt gespeeld, moet men naar het Nederlands Textielmuseum in Tilburg (waar t/m 23 februari 1997 de tentoonstelling 'Museum in bedrijf' te zien was T.C.).

Er werd daar ruim aandacht besteed aan het weven van vlaslinnen-damast. Vlak naast het museum ligt de damastweverij DSW, een voor West-Europa volstrekt uniek bedrijf, waar men nu nog handgeweven, damasten tafellinnen kan laten maken. De omvang, het aantal servetten en de patronen worden door de klant bepaald. Ingeweven familiewapens en initialen genieten de voorkeur. Omdat het weven een arbeidsintensieve en dure zaak is (ca. ƒ300 per vierkante meter) vormt een handgeweven, damastlinnen tafelset een waar statussymbool, dat vooral als bruidsgeschenk weer in trek is. Wie eenmaal zo'n kostbaar stuk in zijn bezit heeft, komt regelmatig terug naar Tilburg want het bedrijf heeft een eigen wasserij waar het linnengoed op ambachtelijke wijze wordt behandeld. De klanten geven van tevoren de maten van hun linnenkastplanken op. Ze krijgen het tafelgoed brandschoon en opgemaakt terug. Het heeft 24 uur onder een ouderwetse drukpers gelegen, is op maat gevouwen, omstrikt met blauwe linten en in traditioneel blauw papier gewikkeld.

De Tilburgse damastweverij heeft een collectie van ca. zeventig patronen in voorraad waaruit de klant eventueel een keuze kan maken. De antieke damastweefsels tonen een rijkdom aan patronen, die het voorstellingsvermogen te boven gaat. In een 16de eeuws servet uit de beroemde weverijen van Kortrijk is de geboorte van Christus zo gedetailleerd geweven, dat je het stro in de stal bijna hoort ritselen. Behalve Bijbelse en mythologische motieven vormden vredesverdragen en veldslagen een gewaardeerd thema.
Het Frans Halsmuseum in Haarlem is in het bezit van het servet dat prins Maurits van Oranje in 1601 na zijn overwinning bij Nieuwpoort door de Staten Generaal als huldegeschenk werd aangeboden (momenteel niet geëxposeerd). De Haarlemse damastweverij heeft in de onderrand zelfs een 8-regelig gedicht aangebracht: Lof God in Wiens handen/ Hier alle ghewelt staet/ Hij waeckt over ons landen/ Door edeler staten raet. En door de loflicke daet/ Des Nassoven vol eeren/ Met eendrachtigh saet/ Cleine saken vermeeren. In hetzelfde museum hangt een schutterstuk van Frans Hals. De schilder is er op wonderbaarlijke wijze in geslaagd het 17de eeuwse, glanzende damast in verfstreken weer te geven.

De volmaakste damasten zijn meestal ook de oudste. Geduldige vingers hebben het vlas tot uiterst fijne draden gesponnen. In tegenstelling tot het veelal synthetische fabriekstafelkleed, begint het levensverhaal van authentiek damastlinnen op de omgeploegde akker met het inzaaien van het vlaszaad. De stengels schieten op tot wel een meter hoogte. Ze bloeien in de lente zo uitbundig, dat de vlasakkers een beweeglijke droom van blauwe bloemen vormen. In juli rukken de boeren het vlas in bundels met wortel en al uit de grond en zetten het op de velden in schoven te drogen. Je vraagt je af: hoe moet dit ooit een tafelkleed worden? Wie heeft dit allemaal verzonnen? Voordat de stugge stengels een beetje op vezels beginnen te lijken, komen er onalledaagse werkwoorden aan te pas: men moet zwingelen, hekelen, repelen en roten. Als je niet oppast, is het al bijna poëzie. De fakkelvormige plukken vlasvezel worden vervolgens tot lange, dunne draden gesponnen. Dan pas gaat de wever aan zijn weefstoel zitten, om de kettingdraden op te spannen voor het weven van het tafellinnen. Aan het grootste getouw in de Tilburgse weverij, kan een tafellaken tot een lengte van twaalf meter worden geweven. Dit getouw is permanent in gebruik om de opdrachten van het Koninklijk Huis uit te voeren. Naast het nieuwe damast bezitten de Oranjes een kostbare collectie antiek damast tafellinnen, die sinds het begin van de 16de eeuw van generatie op generatie werd bewaard.

AnnavanEgmond
Het tafelkleed dat door de Stichting Historische Verzamelingen van het Huis Oranje-Nassau aan het Rijksmuseum in bruikleen werd gegeven, is daarvan een mooi voorbeeld. Het werd voor het bruidsbanket van Maximiliaan van Egmond Buren en Françoise de Lannoy geweven en bedekte waarschijnlijk ook de bruidstafel van hun dochter Anna, die in 1551 op Kasteel Buren met prins Willem van Oranje trouwde. Na de dood van Anna's kinderloze kroos erfde hun halfbroer Maurits het tafellinnen en vervolgens diens halfbroer Frederik Hendrik. We horen er niets meer over totdat het, in 1841, opduikt in de Inventaris Linnenkamer van het Koninklijk Huis. In 1958 toen het inmiddels zeer zeldzaam geworden tafeldamast op Paleis Noordeinde weer eens tevoorschijn werd gehaald, waren de vouwranden misschien vergeeld en de middenstrook versleten. In Tilburg zou men er nu wel raad op weten. Maar het Koninklijk Huis koos voor een drastischer oplossing: men pakte de schaar en verknipte het lange tafelkleed tot twaalf praktische dekservetten. De restanten van het vroeg 16de eeuwse damast zijn waarschijnlijk met het huisvuil aan de stoeprand van Paleis Noordeinde gezet want er is niets van teruggevonden.

Copyright Thera Coppens

Verschenen in: Achterpagina NRC Handelsblad, 23 december 1996

 OmslagSuzanne


 johanna en margaretha klein  

  OmslagSuzanne   

 OmslagSophie    

 omslaghortense

E OmslagSuzanneHistorisch Toerisme Bureau

* Hofjapon van Prinses Sophie * Bonaparte * Caesar aan de Amstel

 Tromplaan 7A 3742 AA Baarn E. This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Go to top