In het Dordrechts Museum werd in 2014 de grootste tentoonstelling in de historie van het museum gehouden. Voor het eerst keerde de kunstcollectie van koning Willem II terug in Nederland. Een adembenemend overzicht van de meesterwerken die in 1850 voorgoed voor ons land verloren gingen.

Iedereen die de tentoonstelling 'Willem II kunstkoning' in het Dordrechts Museum bezocht vraagt zich af: 'Hoe hebben ze dit toch ooit kunnen verkopen? Waarom heeft niemand geprotesteerd?'

TraGotischeZaal2

Het is een kwestie die een onbarmhartig licht werpt op de houding van de regering en de musea, die na de dood van Willem II in 1850 zijn meesterwerken van Rembrandt, Rubens, Jan van Eijck, Leonardo da' Vinci en vele anderen over de grens zagen verdwijnen. De koning liet bij zijn plotseling overlijden een schuld na van viereneenhalf miljoen. Gezien de deplorabele economische situatie kon dit bedrag door niemand op tafel worden gelegd. Zijn erfgenamen moesten de kunstwerken wel verkopen. 'Natuurlijk was er ook toen geldgebrek,' zegt Sander Paarlberg samensteller van de tentoonstelling , 'Maar men had toch op een andere manier gelden kunnen genereren om althans enkele topstukken voor ons land te bewaren? Die waren toen nog betaalbaar. Het verlies is voornamelijk te wijten aan onverschilligheid. Zo is de collectie verspreid geraakt, eeuwig zonde.'

Willem II begon als jonge kroonprins al kunst te verzamelen. In tegenstelling tot zijn zuinige vader Willem I 'de Koopmankoning', was zijn zoon verkwistend en zeer kunstlievend van aard. Hij wilde topwerken van de grootste Vlaamse, Italiaanse, Spaanse, Franse en Duitse kunstenaars bijeen brengen. En hij koesterde bovendien verzamelwoede voor de werken van eigentijdse Nederlandse schilders als Koekkoek, Schelfhout en Schotel.

huwelijksca

In 1840 werden Willem en de tsarendochter Anna Pavlovna in de Nieuwe kerk in Amsterdam met veel pracht en praal ingehuldigd tot koning en koningin van Nederland. Zijn kunstcollectie had toen al zo'n omvang aangenomen, dat hun paleis aan de Kneuterdijk er te krap voor werd. Willem II maakte zelf het ontwerp voor een kunstzaal in neo - gotische stijl achter het Haagse paleis. Naast de balzaal creëerde hij de toegang tot een galerij die uitkwam op de Gotische Zaal en de Marmerzaal. Hij eiste dat de bouwwerkzaamheden in oktober 1842 klaar zouden zijn, zodat het huwelijk van zijn dochter prinses Sophie met haar neef Carl Alexander op die luisterrijke plek ingezegend kon worden. Al vanaf 29 september werd de zaal op vaste tijden opengesteld voor het publiek dat uit het hele land nieuwsgierig toestroomde: 'Allen bewonderen de pracht en de fraaie bouworde van de zaal en staan in verrukking over de rijke verzameling van kostbare schilderijen,' las men in de krant.

Op 8 oktober vond de huwelijksplechtigheid plaats waarbij het gloednieuwe Bätzorgel werd ingewijd. De gasten uit binnen- en buitenland konden zich vergapen aan De onbevlekte ontvangenis van Murillo, aan Maria met Kind van Barend van Orley, aan schilderijen van Hans Memling, Jan van Eyck en acht schilderijen van Rembrandt waar onder het portret van Titus en dat van Nicolaes Ruts. Van de Vlaamse meesters waren er o.m acht Rubensen en vijf van Dijks. Albrecht Dürer vertegenwoordigde de Duitse School, Poussin en Clouet de Franse. De Italiaanse meesterwerken zoals de erotische Colombina van Leonardo da'Vinci *, de tekeningen van Michelangelo en de Heilige Familie van Raphaël kostten een vermogen, waarmee de vorstelijke vader van de bruid graag pronkte. Niemand kon toen vermoeden dat de hele collectie acht jaar later in dezelfde zaal per opbod verkocht zou worden, inclusief het orgel.

De Oranjekoning schatte zijn verzameling zelf op twee miljoen gulden. Maar dat heeft de veiling onder andere door ondeskundigheid van de taxateurs lang niet opgebracht. Er kwam zelfs een tweede veiling. Zijn dochter Sophie redde nog wat geliefde werken voor haar Stadtschlosz in Weimar. Veel topstukken belandden bij haar peetoom tsaar Nicolaas I in Sint Petersburg, die nog een lening van een miljoen bij Willem II had uitstaan. Andere belangrijke schilderijen werden verworven door de markies van Hertford (nu Wallace Collection, Londen), door de Luxemburgse collectioneur Jean-Pierre Pescatore en verschillende musea in Duitsland, België en Frankrijk.

Nu in ons land 200 jaar Koninkrijk wordt gevierd, deed de unieke kans zich voor om de vermaarde kunstcollectie voor één keer terug te brengen naar Nederland. Het leek een onmogelijk plan. Hoe zou men musea als het Louvre, de National Gallery in Londen en het Metropolitan Museum of Art er ooit toe kunnen bewegen zoveel meesterwerken in bruikleen te geven? 'We hebben ongelooflijk geluk gehad,' zegt Paarlberg, 'In Rusland zocht men nog naar een mogelijkheid om het Nederland – Rusland jaar op cultureel gebied te vieren.' De Hermitage werd partner en zo kwam een groots project tot stand in samenwerking met belangrijke eigenaren van kunstwerken die op de tentoonstelling te zien zijn: de Hermitage in Sint – Petersburg, de Koninklijke Verzamelingen in Den Haag, Villa Vauban in Luxemberg en Het Dordrechts Museum.

Dordrecht heeft slechts één werk van Willem II in huis van de hand van de Dordtse zeeschilder J.C. Schotel. De Oranjekoning bracht twee bezoeken aan de oudste stad van Holland. Op basis van deze feiten en veel enthousiasme realiseerde Het Dordrechts Museum de tentoonstelling die vorig jaar in de Wapenzaal van het Winterpaleis te zien was en komende zomer in de Villa Vauban in Luxemburg wordt voortgezet.

In Dordrecht is de tentoonstelling nog grootser opgezet dan in Rusland: 'We hebben bewust gekozen voor het bijzondere verhaal achter de kunstcollectie, ' zegt Paarlberg, 'Daarin komen historie, kunst en het Oranjehuis samen. We openen met stambomen en portretten van de Romanovs en de Oranjes'. Willem II die de erenaam 'De Held van Waterloo' verwierf wordt ook als militaire held gepresenteerd. Zijn opgezette paard Wexy dat op het slagveld van Waterloo dodelijk gewond neerstortte is te zien. Evenals het schrijntje waarin Anna Pavlovna de botsplinters uit de gewonde schouder van haar man bewaarde. De met turkooizen ingezette juwelen van de tsarendochter , snuifdozen, marmeren beelden en elegant empire meubilair geven naast de schilderijen een indruk van de luxe aan het Oranjehof ten tijde van Willem II.

RembrandtvanRijn

Hoogtepunt vormt de vorstelijke schilderijencollectie. Augustus Wijnantz maakte in 1846 de geëxposeerde interieurtekeningen van de Gotische Zaal, die ook op wandgrootte worden gereproduceerd; 'Het was natuurlijk onmogelijk om alle driehonderdzestig schilderijen die je daarop ziet en nog veel meer tekeningen van Willem II een plek te geven in de tentoonstelling,' zegt de conservator. 'Maar de kwetsbare meesterwerken die ontbreken, kunnen met een druk op de knop door de bezoekers digitaal tevoorschijn worden getoverd.'

Van de Vlaamse primitieven - toen Gotische schilderkunst genoemd – is er onder meer een prachtig triptiek te zien van Hans Memling, uit het Louvre. De Spaanse schilderkunst wordt vertegenwoordigd door een van de mooiste Madonna's van Murillo die uit Detroit is overgevlogen. De koningin van Denemarken stond werken van Rubens in bruikleen af.

We kunnen het betreuren dat de Kruisafname van Jan Gossaert straks weer terug moet naar de Hermitage en dat de Jan Steen niet lang in Nederland kan blijven.

Wie stil staat voor De man in oosterse kledij van Rembrandt komt onder de indruk van de kracht van de gestalte. Met zijn tulband en de rechterhand steunend op een stok treedt hij uit de schaduw naar voren. Willem II betaalde 19000 gulden voor het schilderij. Bij de veiling ging het voor 4500 onder de hamer, een schandaal dat op het gelaat van deze oosterse man nog altijd droefheid en toorn lijkt op te wekken.

*Later toegeschreven aan diens favoriete leerling Francesco Melzi.

Copyright Thera Coppens

Verschenen in: Museumtijdschrift maart 2014

Thera Coppens is auteur van historische boeken w.o. Sophie in Weimar, een biografie over de dochter van Willem II. In een van de talks die op de tentoonstelling en op de website van Het Dordrechts Museum te zien is, vertelt zij over de kunstkoning als vader van een chaotisch gezin.

 

 OmslagSuzanne


 johanna en margaretha klein  

  OmslagSuzanne   

 OmslagSophie    

 omslaghortense

E OmslagSuzanneHistorisch Toerisme Bureau

* Hofjapon van Prinses Sophie * Bonaparte * Caesar aan de Amstel

 Tromplaan 7A 3742 AA Baarn E. This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Go to top