What's in a name? schreef Shakespeare. Veel, denk ik. De betekenis, de klank, de oorsprong Officieel heb ik drie voornamen: Dorothea, Agneta, Anna (mijn roepnaam 'Thera' heeft mijn moeder gekozen na het lezen van een boek van Willy Corsari). Vrijwel alle namen zijn afgeleid van heiligen. Of je nu bijvoorbeeld Anna, Anneke, Annette, Anja, Anique, of ook Anoeschka, Nancy, Anita of Anouk heet, je bent vernoemd naar Sint Anna. In een Frans kerkje zag ik ooit een middeleeuws houten beeld van St.-Anna met een boek in de hand en een klein meisje aan haar zij en meteen was ze één van mijn favorieten.

Een handgeschreven boek was in de middeleeuwen immers een kostbaar bezit, een teken van rijkdom. St.-Anna met haar boek ben ik sindsdien nog tientallen keren in musea en kerken tegen gekomen; in hout, in steen, in verf. Maar wie was Anna? Anna was de oma van Jezus. Ze komt niet in de bijbel voor. Daarom hebben de gelovigen in de loop der eeuwen haar naam en levensloop zelf verzonnen. In Bretagne te St.-Anne-d'Auray zijn ze er vast van overtuigd dat Anna een Bretonse edelvrouw was, die hoogzwanger moest vluchten voor haar brute echtgenoot. Ze kwam in het verre Nazareth terecht en baarde daar op 8 september Maria. Deze dochter zou later in Bethlehem het goddelijk Kind ter wereld brengen. Aan het eind van haar leven is de heilige grootmoeder op wonderbaarlijke wijze teruggekeerd naar haar geboorteland om daar op 26 juli te sterven. In St.-Anne-d'Auray vieren ze die feestdag nog jaarlijks met kleurrijke processies. Dat gebeurt niet alleen in Bretagne. In het Brabantse Molenschot heeft St.-Anna al sinds de 16de eeuw een kapelletje, waar meisjes en vrouwen nog steeds hun toevlucht komen zoeken als ze geen man konden vinden. 'Voor elk Anneke een manneke en voor elk manneke een Anneke' belooft het pelgrimsoord, dat in de afgelopen jaren een enorme toename van bezoeksters kreeg.

De vrouwelijke heiligen gaven hun namen niet alleen aan meisjes. Wereldwijd zijn bloemen en kruiden (Marygold, Onze-Lieve-Vrouwe bedstro), kerken (St.-Barbarakerk), dorpen (Geertruidenberg) en eilanden (St. Helena) naar hen vernoemd. Ze zijn altijd goed herkenbaar aan hun attributen zoals: Maria Magdalena (...) met haar zalfpot, St.-Gertrudis (..) met muizen en ratten, St.-Barbara (6 november) met haar toren en St.-Cecilia (..) met een muziekinstrument. Achter al die symbolen schuilen even zoveel mooie legendes, opgeschreven in de Leganda Aurea. Hebben al die heiligen nu echt bestaan? Van vele martelaressen uit het begin van het christendom valt het moeilijk na te gaan. Anderen zijn zeker historische figuren zoals St.-Catharina van Alexandrië. Alle vrouwen die Catharina, Carina, Cathelijne, Karin, Cathy, Kaatje, Karlijn, Nynke, Rina, Tineke, Trijntje etc. heten kunnen hun naamheilige makkelijk herkennen aan haar attribuut: het rad of wagenwiel. De wijze St.-Catharina (feestdag 25 november) werd aan het begin van de 4de eeuw op het rad gemarteld. Ze is dan ook patrones van allen die met raderen werken zoals de naar haar vernoemde catherinettes of modinettes van Parijs.

Als koningsdochter is ze altijd rijk en elegant gekleed. Nog mooier is de heilige Maria Magdalena met haar zalfpot. Omdat ze van oorsprong een prostitué was, heeft men haar altijd met veel opschik vereeuwigd. Zo werden heel wat dorpelingen uit het Duitse plaatsje Kalkar verliefd op 'hun' Maria Magdalena op het retabel in de St.-Nicolaïkirche. Gaat u zelf maar eens kijken in Kalkar, dan begrijpt u het meteen.

Eén van mijn lievelingsheiligen is de al even mooie geklede St.-Ursula (21 oktober). Deze Engelse koningsdochter werd volgens de legende op reis naar Rome begeleid door maar liefst 11000 maagden! Op de terugweg zijn ze bij Keulen bijna allemaal vermoord door woeste Hunnen. Gewoonlijk schuilen ze op schilderijen en beelden als kleine meisjes onder Ursula's wijde mantel of dringen zich angstig tegen haar aan. Heeft Ursula echt bestaan? In het jaar 900 werd bij Keulen een grafveld met vele honderden geraamtes ontdekt. Daarmee leek 'het bewijs' geleverd. Alle botjes zijn zorgvuldig geborgen in de z.g. Gouden Kamer van de St.-Ursulabasiliek. Als ik in Keulen kom ga ik er altijd even kijken want het is niet ver van het station. Je ziet daar honderden meisjeskopjes op planken staan. Elke mooie uitgedoste maagd heeft een kristallen venstertje in haar borst waarin zich een mooie vepakt botje bevindt. De meest interessante vrouwelijke heilige vind ik St.-Helena. Ze inspireerde Evelyn Waugh tot het schrijven van zijn historische roman Helena. Dat Helena werkelijk heeft bestaan staat vast. In de stad Trier aan de Moezel waar ze lange tijd woonde, deed het verhaal de ronde dat ze een deel van haar keizerlijk paleis heeft afgestaan voor de bouw van een kapel aan de Dom. Men verwees dat naar het rijk van sprookjes en legenden. Totdat - tijdens een opgraving in december 1945 - op die plek werkelijk de resten werden gevonden van het keizerlijk paleis.

Het plafond met kleurrijke fresco's van met juwelen behangen vrouwen is nu in het museum te zien. Was dit de zaal van St.-Helena, de moeder van keizer Constantijn? Toen haar zoon aan de macht kwam en zich christelijk liet dopen aan de macht kwam en zich onder haar invloed tot christen liet dopen, reisde Helena naar Rome. Ze was al een bejaarde vrouw toen ze besloot in Jeruzalem op zoek te gaan naar de resten van het kruis waarop Jezus gestorven zou zijn. En ze heeft het gevonden! Helena stierf op 80-jarige leeftijd. Waar geschiedenis overgaat in legende is moeilijk te zeggen. De gestalte van Helena blijft overeind en ieder die Heleen, Lena, Lenie, Elena, Helene, Hella, Ilona, Ilonka heet kan zich gelukkig prijzen zo'n formidabele beschermheilige te hebben.

Top 10 van vrouwelijke heiligen:

De Heilige Maria (8 september)

St. Anna (26 juli)

St. Ursula en haar 11000 maagden (21 oktober)

St. Helena (18 augustus)

St. Catharina (25 november)

St. Barbara (4 december)

St. Magdalena (22 juli)

St. Gertrudis van Nijvel (12 februari)

St. Cecilia (22 november)

St.-Veronica (4 februari)

Copyright Thera Coppens

Verschenen in: Nouveau, december 2003