Wintertuinen, passages en glazen paleizen

Elke morgen zit ik in de serre en staar door de damp van mijn thee wazig de tuin in. Als het gras nog winters bleek is en de berijpte takken van de larix de hemel vol krassen. Daar vind ik mijmerrust voor ik weer achter mijn computer ga zitten om te schrijven. De serre is in elk seizoen de mooiste plek van het huis. Ik zit binnen maar toch buiten. Ik zit warm en droog en toch een beetje in de tuin.

Serreboom

Rond 1900 vond in ons dorp Baarn een ware explosie van serres plaats. Elke villa tooide zich met zo'n vier- zes- of achthoekig glazen uitbouwsel. Toen ik laatst een inleiding moest schrijven voor een boekje over Baarnse serres wandelde ik geamuseerd en bewonderend rond in de oude villawijken, waar de serreboom is begonnen. Ik keek onbeschaamd naar binnen om de rotan meubelen te zien, de piëdestallen met potpalmen en de brede vensterbanken vol geraniums.

serre3

Glazen 'Tooverpaleis'

Dat er pas in de negentiende eeuw serres (afkomstig van het oud frans serrer dat afsluiten betekent) ontstonden, heeft alles te maken met de late uitvinding van het mechanisch gefabriceerde glas. Ik beklaag onze middeleeuwse voorouders, die nog geen vensterglas kenden. Een klein lucht- en lichtgat in de muur moest - om regen, kou en gespuis buiten te houden - 's winters worden afgesloten met een luik. De bewoners zaten dan in het pikkedonker. De gekleurde flessenbodemruitjes die in de vijftiende eeuw in de architectuur verschenen, lieten al iets meer daglicht toe. Pas aan het eind van de zeventiende eeuw slaagden de glasblazers er in kleine, blanke vensterruitjes te maken. Ze werden volgens een vaste roedeverdeling in de sponning gezet en waren peperduur.

serre4

De triomf van de nieuwe, grote vensterglazen werd gevierd toen de koningin van Engeland in 1851 de Wereldtentoonstelling opende in het Cristal Palace te Londen. Er kwamen ruim zes miljoen bezoekers op af. Ze keken verbijsterd omhoog naar het 'zich over alles zich uitstrekkende glinsterende dak'. Men sprak van een 'tooverpaleis dat alleen in de verbeelding van Oostersche sprooksprekers had kunnen bestaan'. In 1898 kreeg Amsterdam zijn eigen glazen sprookjespaleis: het Paleis voor Volksvlijt op het Frederiksplein. Groot was het verdriet toen het in mei 1929 'in de Asch werd gelegd'.

Baarnse Wintertuin

Om de grandeur van zo'n glazen bouwwerk te ondergaan hoef ik niet ver te lopen want Baarn heeft een schitterende glazen Wintertuin in het Cantonspark. Toen ons dorp in 1874 een treinverbinding kreeg met Amsterdam, vestigden zich hier August Janssen die in Nederlands Indië een fortuin had verdiend. In zijn park bij Villa Canton liet hij van glas en staal de grootste wintertuin van ons land bouwen waarin hij een stukje tropen creëerde. Daar serveerde zijn Indische bediende de thee tussen palmen, koffiestruiken en bananenplanten. In de verwarmde kas speelden apen en fladderden tropische vogels rond. Bij zijn dood in 1919 schonk de heer Janssen zijn groene paradijs aan de Staat der Nederlanden op voorwaarde dat de Wintertuin altijd als botanische kas gebruikt zou worden. 'Altijd' duurde tot 1988. Thans biedt de kas onderdak aan Palmcourt, een antiquair die er zijn antieke meubelen, glas, zilver, porselein en schilderijen uitstalt. Zelfs als het heeft gesneeuwd is het een zomers plekje met cultuurschoon binnen en natuurschoon buiten.

serre1

Koninklijke Serres van Laken

Een van de mooiste wintertuinen moeten we zoeken op het koninklijk domein van Laken te Brussel. Aan de met glas overdekte Serres van Laken werd in opdracht van koning Leopold II ruim vijfentwintig jaar gewerkt en ze vormen nog altijd een tropisch sprookje, dat jaarlijks in de laatste week van april en de eerste week van mei wordt opengesteld voor publiek.

Simone Horta in haar wintertuin

De Belgische kunstenaars hebben in het tijdperk van de Art Nouveau de glazen constructies omhelsd. De beroemde Victor Horta was een van hen: in 1898 kocht hij twee percelen in de Amerikaansestraat te Brussel om er zijn fameuze woonhuis en atelier in te vestigen. Het mooiste plekje vond ik toen ik de trap op liep; het daglicht valt door een glazen koepel en glijdt langs de elegante leuningen omlaag. Op de tweede verdieping schiep de architect een terras met een kleine wintertuin voor zijn dochter. Simone Horta zat daar in het hartje van Brussel tussen haar planten. Het is er sindsdien altijd zonnig en zomers gebleven.

Passie voor passages

serre2

In de Brusselse Sint-Hubertusgalerijen viert mijn passie voor passages hoogtij; onder de majestueuze constructie van glas en metaal kun je in het winterse Brussel op een rieten terrasstoel zitten genieten van koffie met patisserie. In de 200 meter lange binnenstraat zie je gemarmerde winkelpuien getooid met nissen waarin beeltenissen van antieke goden verschijnen. Parijs heeft zijn Passage du Grand-Cerf overdekt door een glasconstructie die uit 1824 dateert. Onze passage van Den Haag is intiemer en ronduit gezellig onder de glazen koepel op het kruispunt. Voor een passage die geprezen wordt om zijn koele bries moet je naar Napels. Daar woedde in 1884 een cholera-epidemie en toen de beproeving voorbij was, werden ongezonde sloppen geruimd om plaats te maken voor de bouw van de grandioze Galleria Umberto I. De vloer van deze passage is ingelegd met veelkleurig, gepolijst marmer, het dak is van duizenden stukjes glas zodat je niet weet of je naar boven of naar beneden moet kijken.

Ik vraag me wel eens af of de uitvinding van het wiel werkelijk zo'n grote stap voorwaarts was. Als ik 's ochtends in mijn serre zit te ontwaken omringd door het besneeuwde groen van mijn tuin, prijs ik vooral de uitvinder van de grote vensterglazen.

 

Copyright Thera Coppens

Verschenen in: Nouveau, februari 2004.

 OmslagSuzanne


 johanna en margaretha klein  

  OmslagSuzanne   

 OmslagSophie    

 omslaghortense

E OmslagSuzanneHistorisch Toerisme Bureau

* Hofjapon van Prinses Sophie * Bonaparte * Caesar aan de Amstel

 Tromplaan 7A 3742 AA Baarn E. This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Go to top