In de mooie, uiterst noord-oostelijke hoek van Gelderland ligt Huis Verwolde.

verwolde

Welke herinneringen zijn daar opgeslagen? In de verlaten zalen ritselt het van voltooid verleden tijden. We zijn indringers uit het heden. De 18de-eeuwse baronnen en baronessen die zich rond de eettafel schaarden, zijn begraven in de weelderige kasteeltuinen en toegedekt met gebeeldhouwde zerken.

Van de freule, die in de kinderkamer met haar poppen speelde, bleef alleen een klein fluwelen jurkje achter, dat in het lege vertrek grote betekenis krijgt. Wat dacht de Franse gouvernante als ze ziek van heimwee in haar hoekkamertje op de bovenverdieping zat?
Lopend over de Jonker Emilelaan naar het huis vragen we ons af; wie was hij? Wat zegt de vergeelde foto op een bureau over zijn talenten? De bewoners van Huis Verwolde zijn verdwenen. De voorwerpen versleten. Alleen het licht dat door de hoge vensters valt, bleef hetzelfde.

Huis Verwolde kreeg een nieuwe, landelijke betekenis toen de VPRO er een paar jaar geleden de opnamen maakte voor de serie 'Vertrouwd en o zo vreemd' over geheugen en bewustzijn. Zo werden de zalen, trappen en de personeelsvertrekken decor voor diepgaande gesprekken over wat 'vroeger' is, hoe we het in ons geheugen bewaren of vergeten.. Een betere plek om over dit onderwerp te spreken was nauwelijks denkbaar. Want ook een oud huis heeft zijn herinneringen.

Wie de vraag stelt hoe oud Huis Verwolde is, vindt het antwoord in het 'geheugen' van het kasteel: de slotgracht. Herinneringen aan middeleeuwse bewoning kwamen boven water in de vorm van gebroken Jacoba kannetjes, resten glas-in-lood en scherven van schotels en kruiken. Deze afval die ooit argeloos uit het kasteelvenster werd gegooid, ligt nu uitgestald in een glazen kast in de bibliotheek. De voorwerpen vertellen dat de oorsprong van Verwolde ouder is dan zijn huidige gedaante doet vermoeden. Documenten uit het archief bevestigen de informatie die uit de slotgracht werd opgediept: de vroegste vermelding dateert uit 1346 toen Derck van Keppel zich de eigenaar mocht noemen. Het huis werd later uitgebreid en versterkt tot het een machtig aanzien bood met ..drie grote en diepe grachten ende drie wallen.

Niettemin werd het door de bisschop van het Oversticht met zijn troepen bestormd. Twee ijzeren kogels die in 1505 in de slotgracht plonsden zijn opgevist. Ze liggen nu in de bibliotheek als herinnering aan de strijd, waarbij Verwolde werd veroverd en grondig verwoest.
Wat twee eeuwen later restte was zo weinig, dat de toenmalige eigenaar van de Heerlijkheid Verwolde, Frederik Willem van der Borch, in 1775 besloot op de oude plek een geheel nieuw huis te laten bouwen. Hij koos een voornaam architect uit de Haagse hofkring: P.W. Schonck. Deze was ook werkzaam voor Stadhouder Willem V. Het moet een veelzijdig man zijn geweest want hij ontwierp niet alleen het huis - waarvoor 480.000 bakstenen werden besteld - maar ook de tuinen met zonnewijzervaas en hekposten.

Hij gaf de Italiaanse stucwerker Columba opdracht de prachtige marmeren hal te verfraaien met ornamenten van muziekinstrumenten en profielen van Romeinse keizers. Hij bestelde gebeeldhouwde schouwen, spiegels, tapijten en meubelen. De Amsterdamse behangschilder J.H. Troost van Groenendoelen kreeg opdracht de wanden van enkele zalen op de begane grond te bespannen met handbeschilderde taferelen van Chinese paviljoens en vogels. De Heer van Verwolde en zijn echtgenote Sophia Juliana van Rechteren konden bijna niet wachten tot het klaar was. Krap negen maanden nadat de fundering was gelegd, betrokken ze het huis en sindsdien is Verwolde door Van der Borchs vrijwel onveranderd bewoond gebleven.

Pas in 1926 vond er een ingrijpende verbouwing plaats. Het echtpaar Van der Borch-Voute liet toen een forse hoektoren bouwen, waardoor het huis een kasteelachtige allure kreeg. De sierlijke dakruiter werd afgebroken, de slotgracht was voor het grootste deel al opgeofferd aan moderniseringen aan huis en tuinen. Maar wat stond er niet allemaal tegenover! Openslaande deuren en een terras dat toegang geeft tot de tuinen, stromend water in de luxe badkamers, centrale verwarming, telefoon en zelfs een lift. Door het hele huis werden electrische leidingen aangelegd. Nog altijd koestert men in alle zalen de authentieke schakelaars en steekdozen van glanzend koper uit 1926. Ze vervullen nog steeds hun functie, ook al gaat het ontsteken van een lichtkroon soms buitengewoon omslachtig.

Het behagelijk leven op Huis Verwolde leek zo nog eeuwen voort te kunnen gaan. Maar de maatschappij veranderde, de woonkosten werden onbetaalbaar en in 1977 zag A. Ph. R.C. baron van der Borch van Verwolde zich genoodzaakt naar een kleinere woning te verhuizen. Hij droeg Huis Verwolde over aan de Stichting Vrienden der Geldersche Kasteelen, op voorwaarde dat het huis een openbare culturele bestemming zou krijgen. De Stichting ging aan het werk en in de zomer van 1982 was Huis Verwolde in zovere gerestaureerd en gemeubileerd dat het voor het publiek kon worden opengesteld.

De laatste baron Van der Borch, die elders op het landgoed een eenvoudiger woning betrok, had een deel van de familiebezittingen op Verwolde achtergelaten: de collectie familieportretten, boeken en archiefstukken, kostbaar porselein en wat meubelen. Maar de slijtage aan wanden en vloeren kwam na de verhuizing onbarmhartig aan het daglicht. Het beschikbare restauratiebudget was niet groot genoeg om alles in oude glorie te herstellen. Toch maakt Huis Verwolde - dankzij vele schenkingen en bruiklenen - nu weer de indruk van een door de adel bewoond landhuis. De Gelderse Kastelen Stichting heeft er niet naar gestreefd er een museum van te maken. Nergens zijn vitrines en tekstbordjes te vinden en er staan ook geen video's die luidruchtige informatie verspreiden. Wel vinden we overal getuigenissen van vroeg 19de-eeuwse adellijke wooncultuur, die vaak nostalgische herinneringen oproepen.

Waar door het vertrek van de laatste bewoners in de zalen een leegte was ontstaan, werd naar ander, passend meubilair gezocht. Kasten, bedden en spiegels werden op de vertrouwde plekken geschoven. Ze kwamen overal vandaan. Dat leidt soms tot verrassende ontdekkingen: als we op de bel-étage (de verdieping waar vanouds de mooie vertrekken liggen) de herenkamer binnengaan zien we links tegen de muur een boekenkastje staan. Bij nadere beschouwing blijkt het veel werken van de dichter Willem Kloos en diens echtgenote Jeanne Reyneke van Stuwe te bevatten. Het is dan ook het bibliotheekkastje van de schrijfster zelf.

In de gebundelde 'Liefdesbrieven' van het vermaarde kunstenaarsechtpaar staat zelfs een eigenhandig geschreven opdracht met hun signaturen. Dit kastje met zijn in literair opzicht zo rijke inhoud, kreeg Huis Verwolde van de familie Van Stuwe ten geschenke omdat het qua stijl en inhoud mooi in het interieur past.
Literatuur en historie vormen op Huis Verwolde een eenheid. De in 1910 geboren Jonker Emile van der Borch, de oudere broer van de laatste bewoner, was een waar bibliofiel. Vijftien jaar oud betrok hij met zijn ouders, het echtpaar Van der Borch-Voute, het pas verbouwde huis. In zijn eerste gedichten lijkt hij zich al bewust van een vroege dood:

'Omstuwd aan d'enge doelen van ons leven,
ontzegd aan 't heilig plan van onze dood,
belacht hij boven liefde en haat verheven-
der zeeëen teisterende drift en nood..'

(Strofe uit het gedicht: 'De Vliegende Hollander' October 1929)

Na een kort leven van studie en reizen ging de erfgenaam van Verwolde tijdens de Tweede Wereldoorlog in het verzet. Als lid van de Inlichtingendienst werd hij echter verraden. Jonker Emile van der Borch was een van de Nederlanders die in 1943 als represaille op de Leusderheide werd gefusilleerd. Het verzets herdenkingskruis dat hem postuum werd verleend, ligt in de bibliotheek. Daar staat ook een foto van hem. Het huis heeft een grote collectie familiefoto's die kasten, tafels en bureaus sieren.

We vinden er geen belangrijke schilderijenverzameling maar wel een aantal interessante portretten van de Van der Borchs en verwanten, zoals drie portretten van de bewoners van Kasteel Rosendael. In de herenkamer hangt het portret van een meisje dat vermoedelijk Sophia Juliana van der Borch van Verwolde gravin van Rechteren (1730-1793) voorstelt en in de eetkamer vinden we een heel mooi doek van een 17de eeuwse onbekende 'witte dame' dat van de hand van P. Nason zou kunnen zijn.
In de bad- en slaapkamers van de bovenverdieping van het huis staan ware pronkstukken van toiletmeubels met ingenieuze koperen bakjes en afvoersystemen. In de kinderkamer vinden we antiek speelgoed, waardoor de jongste bezoekers zich tijdens de rondleidingen door Huis Verwolde niet hoeven te vervelen. De torenkamer is ingericht met meubilair en de bibliotheek uit de werkkamer van architect M.A. van Nieukerken. Deze architect, vooral bekend als ontwerper van het Tropeninstituut te Amsterdam en het gebouw van de Nederlandse Handelsmij. in Den Haag, was de schepper van Verwoldes hoektoren.

Vanuit alle zalen hebben we een prachtig zicht over de tuinen. Architect Schonck had na zijn bezoek aan Versailles in 1780 plannen om een Gelders Petit Trianon te scheppen, wat hem deels gelukt is. Veel van zijn werk was in de loop der tijden ondergespit voor een meer landschappelijke aanleg. Gelukkig wees het echtpaar Van der Borch-Voute in 1926 de tuinarchitect H.A.C. Poortman aan om de tuinen te herscheppen. Hij greep in zijn ontwerpen terug op de formele 18de-eeuwse stijl zonder in verstarring te vervallen. Zo creëerde hij binnen de grenzen van het landschappelijke park imposante parterres de broderie van buxushaagjes omlijst door gazons en bloemenborders. De afwisselende tuinenpracht waarin elke maand andere tinten een hoofdrol spelen, vormt een heerlijk wandelgebied. In de lente zijn het de lelietjes van dalen, in mei de weelderig bloeiende rododendron struiken die betoveren.

Klinkt de stem van een freule in het pinetum? Beweegt daar een kanten waaier op de stenen tuinbank voorbij de oranjerie? In 'Vertrouwd en o zo vreemd' werd Luis Buñuel geciteerd: 'Ons geheugen wordt voortdurend belaagd door fantasie en dromerij, en omdat het verleidelijk is om in de realiteit van het denkbeeldige te geloven, maken we uiteindelijk onze leugens tot waarheid..'

Eigenlijk is het niet van belang of het onze herinneringen zijn of die van vroegere bewoners. Huis Verwolde is een plek om in een tijdloos groen decor de verbeelding alle vrijheid te geven.

Copyright Thera Coppens

Literatuur o.m.: J. C. Bierens de Haan: 'Huis Verwolde' een uitgave van de Geldersche Kasteelen Stichting. B. Zijlstra: 'Nederlandse tuinarchitectuur tussen 1850 en 1940' Amsterdam 1986. Emile van der Borch: 'Verzamelde poëzie', 1979.

Huis Verwolde is alleen per eigen vervoer bereikbaar. Neem vanaf de A1 Deventer-Hengelo de afslag Lochem. Ter hoogte van Laren naar links richting Markelo. De ingang van het kasteel ligt na anderhalve kilometer aan de rechterkant van de weg.

Openingstijden: Huis en tuinen zijn te bezichtigen van 15 april tot 1 november dagelijks (behalve op maandag en zondagochtend) van 10.00 uur tot 17.00 uur o.l.v. een gids; laatste rondleiding 16.00 uur. Telefoon: 0573-401825.

 OmslagSuzanne


 johanna en margaretha klein  

  OmslagSuzanne   

 OmslagSophie    

 omslaghortense

E OmslagSuzanneHistorisch Toerisme Bureau

* Hofjapon van Prinses Sophie * Bonaparte * Caesar aan de Amstel

 Tromplaan 7A 3742 AA Baarn E. This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Save

Go to top