Sophie in Weimar
Een prinses van Oranje in Duitsland
ISBN 90 2908 7439
Uitgeverij Meulenhoff,
1ste druk mei 2011
5e druk 2018
€ 29,99
Sophie in Weimar is ook als e-book verkrijgbaar.
Lees het artikel: Presentatie van het boek Sophie in Weimar
Lees het artikel: Sophie van Saksen Weimar Eisenach Prinses van Oranje
Lees het artikel: Groothertogin Sophie van Saksen Weimar Eisenach
Lees het artikel: Vorstelijke bezoekers op Paleis Soestdijk in de 19e eeuw
Lees het artikel: Nederlandse prinses redde nalatenschap van Goethe
Historische dagtocht: Sophie van Saksen Weimar Eisenach in Den Haag
Sophie was de kleindochter van koning Willem I, de dochter van koning Willem II en de zuster van koning Willem III. En tot slot was ze ook nog de tante van koningin Wilhelmina. U kunt het allemaal lezen in Sophie in Weimar een Oranjeprinses in Duitsland.
Sophie kreeg in 1885 de complete literaire erfenis van Johann Wolfgang von Goethe van diens laatste, ongehuwde kleinzoon Walther in persoonlijk eigendom. Om dit duidelijk te maken toonde ze haar hofdame Wanda von Puttkamer toen een verfrommeld batisten zakdoekje en zei terwijl ze een vuist maakte: 'Het geschreven erfgoed van Goethe behoort mij geheel toe, precies als dit zakdoekje is het mijn privé eigendom, ik kan ermee doen wat ik wil.' In de loop van de geschiedenis heeft men dit feit wel eens vergeten. Vooral in Weimar wordt nog vaak gesuggereerd dat ze Goethes nalatenschap alleen maar beheerde.
Sophie heeft haar literaire schatten op volmaakte wijze voor het nageslacht bewaard. In 1893 begon men op haar initiatief en van haar Oranjekapitaal met de bouw van het eerste literaire archief in Duitsland. Zelf tekende ze het ontwerp, geïnspireerd op Petit Trianon bij Versailles.
Prinses Sophie der Nederlanden is de sleutelfiguur in het verhaal van de drie eerste koningen van ons land. Sophie was de kleindochter van koning Willem I, de dochter van koning Willem II en de zuster van koning Willem III. En tot slot was ze ook nog de tante van koningin Wilhelmina. U kunt het allemaal lezen in Sophie in Weimar een Oranjeprinses in Duitsland.
Dat Willem I – evenals koning Willem Alexander – in Amsterdam werd ingehuldigd hebben we te danken aan zijn voorganger: Lodewijk Bonaparte de eerste koning van Holland. Hij besloot van het Stadhuis op de Dam zijn Koninklijk Paleis te maken, En dat is zo gebleven. Als u wilt weten hoe de voorgeschiedenis ging leest u mijn boek Hortense de vergeten koningin van Holland.
Wie de spraakmakende tentoonstelling Willem II kunstkoning in het Dordrechts Museum heeft gemist kan hier nog het artikel lezen dat ik in het Museumtijdschrift schreef .
Op het filmpje hieronder kunt u zien hoe ik aan de spectaculaire tentoonstelling over de vorstelijke vader van prinses Sophie van Oranje mocht meewerken.
Lezingen en concerten Sophie
Tijdens de Sophie-programma's zingt Paula Bär-Giese o.m. een lied van Brahms op tekst van de dichter en schrijver Paul Heyse, die 'de nieuwe Goethe' werd genoemd.
U kunt Paula ook beluisteren in de beroemde aria Oh! Quante volte uit Bellini's opera I Capuleti e i Montecchi waarin Giulietta haar wanhopige liefde bezingt voor Romeo. Tijdens het bruiloftsfeest van Sophie en Carl Alexander (1842) werd in het Hoftheater te Weimar eveneens een aria uit deze opera voor het bruidspaar gezongen:
Als u ook een lezing met concert wilt organiseren en beschikt over een vleugel en geschikte ruimte voor ca 50 personen neem dan contact op met This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it. en/of met This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.
Sophie van Oranje Nassau, Goethe's erfgename
'Ik heb geërfd, Duitsland en de wereld zal met mij mee erven.'
Groothertogin Sophie bij het aanvaarden van Goethes nalatenschap (1885)
Door haar verregaande bescheidenheid is groothertogin Sophie van Saksen Weimar Eisenach - dochter van koning Willem II - in onze historie totaal over het hoofd gezien. En toch is deze kleine prinses een vrouw van wereldformaat, die voor de cultuur meer betekenis heeft dan welke Oranjevorst ook.
Op achttienjarige leeftijd, uitgehuwelijkt aan erfgroothertog Carl Alexander, houdt zij haar intocht in Weimar, dat sinds de dood van Goethe teert op de roem van weleer. Hier ontplooit zij haar grote talenten; zij ontvangt Franz Liszt en Hans Christian Andersen en verricht op sociaal gebied baanbrekend werk. Bovendien heeft zij de zorg voor haar familie in Den Haag, waar de Oranjedynastie door het wangedrag van Willem III wordt ondermijnd.
Bitter teleurgesteld in haar verwrongen huwelijksleven en in de huwelijken van haar kinderen, ontvangt Sophie aan het eind van haar leven de felbegeerde erfenis van Goethe. Met het door haar in Weimar gebouwde Goethe-Schillerarchief en de Sophienausgabe verwerft ze wereldfaam.
Thera Coppens – auteur van o.m. Dageraad van Oranje Nassau, Marie Cornelie dagboek van de reis naar het hof van Sint-Petersburg en de bestseller Hortense de vergeten koningin van Holland – zorgt met dit boek voor eerherstel van een indrukwekkende vrouw, en voor een verrijking van de Duits-Nederlandse geschiedenis, zoals die zich afspeelde tussen Den Haag, Brussel en Weimar.
Aan Sopie van Oranje Nassau (1824-1897), wier literair werk mondiale betekenis kreeg, wordt in ons land nauwelijks aandacht besteed. Ze werd in 1824 geboren als dochter van koning Willem II en Anna Paulowna. Haar drie broers kroonprins Willem, Alexander en Hendrik kregen een gedegen opvoeding. Maar Sophie bleef tot haar tiende jaar op Soestdijk vrijwel verstoken van onderwijs.
Later haalde ze dit gemis in, hoewel het haar levenslang bleef storen dat ze geen goede opleiding had gehad.
Haar literaire passie deelde ze met haar neef Carl Alexander van Saksen-Weimar met wie zij in 1842 in het huwelijk trad. Weimar heeft veel aan dit echtpaar te danken: Sophie liet de Wartburg restaureren, stichtte de Kunsthalle, nam zanglessen van haar hofdirigent Franz Liszt, maakte van Jena weer een bloeiende universiteitsstad en onthulde in 1857 -in bijzijn van hun huisvriend H.C. Andersen- het bekende standbeeld van Goethe en Schiller, dat het boegbeeld van Weimar als cultuurstad is geworden.
De Oranjefamilie in Den Haag toonde haar weinig respect. Koningin Sophie schreef in een brief over haar schoonzuster in Weimar: 'Dat kleine, vette propje is in één woord afschuwelijk, ze ruikt zo vies uit haar mond, men kan beter niet in haar buurt komen.'
Toen de drie broers van Sophie van Sachsen-Weimar in 1889 waren overleden, werd de 10-jarige prinses Wilhelmina koningin. Bij mogelijk overlijden zou kroonprinses Sophie de troon van Nederland moeten bestijgen. Zover is het niet gekomen. In haar boek 'Eenzaam maar niet alleen' schreef Wilhelmina over Sophie: 'Tante had bijzondere gaven en was begiftigd met een scherp en groot verstand.' Sophie, die vier kinderen ter wereld bracht, overleed in 1897. In 1919 werd Weimar uitgeroepen tot Republiek en moest haar kleinzoon de stad en al zijn bezittingen achterlaten. Na de val van de muur begonnen de nazaten van Sophie een juridische procedure om hun familiebezittingen uit het voormalige Oost-Duitsland terug te krijgen. Aangezien het Goethe-Schiller archief tot de persoonlijke bezittingen van Sophie behoort, kan dit nog tot opzienbarende resultaten leiden.
Sophie van Saksen Weimar op Het Lange Voorhout
De documentaire van Tialda Bottema die TV West tijdens de feestdagen uitzond is terug te kijken via deze link.
U ziet o.m. het huis op nr 31 waarin Sophie, die later het hele literaire oeuvre van Goethe zou erven, 's zomers met haar gezin woonde.
Monique van de Ven: Kunst maakt gelukkig
Ik werd onlangs door iemand gewaarschuwd dat Monique van de Ven in een interview in de bijlage van Trouw op zaterdag 20 december 2014 over mijn boek had geschreven. Ik dacht dat het over Suzanne en Edouard Manet zou gaan maar nee, het ging om mijn vorige boek Sophie in Weimar dat onlangs een vierde druk kreeg. Het zeer openhartige interview met de door mij zo bewonderde actrice opende met de woorden:
'Ik heb onlangs het boek 'Sophie in Weimar' gelezen, over de redelijk onbekende dochter van Willem II die na haar huwelijk met groothertog Carl Alexander van Saksen Weimar Eisenach al haar tijd en geld spendeerde aan het ondersteunen en tot bloei brengen van kunstenaars, musici en schrijvers. Ze heeft bijvoorbeeld het befaamde Goethe-Schillerarchief aangelegd, waarvoor ze stad en land afreisde – en dat in de negentiende eeuw. Het boek, overigens prachtig geschreven door Thera Coppens, laat zien dat, al zit je gegijzeld in een gouden kooi, je blij en gelukkig kunt zijn als je de wereld naar je toetrekt. En dat is wat kunst doet.."
De actrice en de prinses
De actrice heeft de brandende boodschap van prinses Sophie goed begrepen. Het is een boodschap voor alle tijden en VOORAL voor de mensen die het in de politiek van de 21ste eeuw op cultureel gebied voor het zeggen hebben. Laat iedereen op het Binnenhof de woorden van de actrice en de prinses ter harte nemen.
Het wordt hoog tijd dat er over de enige Oranje die zich levenslang met hart en ziel aan de kunsten wijdde een film of TV serie wordt gemaakt. Wie zich aan het schrijven van het scenario wijdt hoeft niet lang na te denken over een geschikte actrice: Monique van de Ven heeft het onverzettelijke postuur van de Oranjeprinses en de aangrijpende rol is haar wat mij betreft op het lijf geschreven.
Nobelprijswinnaar over Sophie
De Duitse schrijver Paul Heyse, die in 1910 de Nobelprijs voor de literatuur zou krijgen, was zozeer geraakt door de plotselinge dood van groothertogin Sophie op 23 maart 1897 dat hij in de Weimarische Zeitung van 24 april 1897 gedichten over haar publiceerde. Hij verwoordde het verlies van een grote geest:
Doch schwand sie auch für immer unserm Blick,
Bewegten Herzens preis' ich das Geschick,
Das in der Fürstentochter offenbart,
Hoheit mit reinstem Frauenwert gepaart,
Ein segensreich erhabnes Menschenbild,
So klug wie gütig, so gerecht wie mild.
Paleis Kneuterdijk
Na een zorgvuldige restauratie is Paleis Kneuterdijk, zetel van de Raad van State, weer een luisterrijke ambiance. Op de eerste verdieping zag Sophie op 8 april 1824 het levenslicht. 51 kanonschoten verkondigden de geboorte van een prinses, het eerste koningskind dat in de hofstad werd geboren.
Foto: Rein Coppens
Het interieur van het paleis is met respect voor de vormentaal van de empire gemoderniseerd. Wanden, vloerbedekking en houtwerk werden in lichtgrijze tinten uitgevoerd. De oude ornamenten kregen de kleur van platina wat voor een vorstelijke uitstraling zorgt; verleden en heden zijn hier in een zeldzame harmonie verenigd..
Gothische Zaal
Tijdens de historische najaarsdagtochten bezochten onze gasten ook de Gotische Zaal achter Paleis Kneuterdijk. Het leek op een wandeling door mijn boek: in deze neogotische ruimte trouwde Sophie op 18-jarige leeftijd met Carl Alexander. Een olieverfschilderij toont het paar in een lichtstraal die door de spitsboogvensters valt. De houten wandbekleding is nu leeg maar ooit toonde Sophies vader hier trots zijn kunstverzameling. Werken van Jan van Eyck, Memling, Rubens, Rembrandt en Murillo sierden de wanden. Maar na de dood van koning Willem II in 1849 bleven zijn nabestaanden met torenhoge schulden achter. Sophie en haar broers moesten wel besluiten de collectie te laten veilen.
Sophie en de H.Drieëenheid
Sophie koesterde blijkbaar een speciale liefde voor een werk van Rubens: De Heilige Drieënheid. Na de dood van haar vader koning Willem II (1849) moesten zijn kinderen de kunstcollectie laten veilen om de torenhoge schulden (4,5 miljoen!) af te betalen. De groothertogin van Saksen Weimar Eisenach verwierf, behalve een verzameling tekeningen van Leonardo da' Vinci en topstukken van Hollandse Meesters uit de Gouden Eeuw ook De H. Drieënheid van Peter Paul Rubens. Ze organiseerde een overzichtstentoonstelling op het toen nog nieuwe Rathaus aan de Markt, die druk werd bezocht.
Neêrlands bloed
In mijn boek 'Sophie in Weimar' vindt in het tweede hoofdstuk de doopplechtigheid van prinses Sophie plaats. In de Jacobskerk werd door alle adellijke en vorstelijke aanwezigen het nieuwe volkslied gezongen. Dat was wel even wennen. Nadat op het Wener Congres in 1815 het Koninkrijk der Nederlanden was uitgevonden dat Nederland en België onder de Oranjekroon verenigde, wilden onze roomse zuiderburen niks van een Wilhelmus weten. Dat klonk veel te calvinistisch. Dus liet koning Willem I een prijsvraag uitschrijven voor een nieuw volkslied. Johan Hendrik Tollens won met zijn beschamende tekst 'Wien Neêrlands bloed door d'aders vloeit, van vreemde smetten vrij.. '. Wilhelm Wilms componeerde de winnende melodie.
Filmpje: Paula Bär – Giese zingt en speelt het volkslied uit 1816 in de Haagse Kloosterkerk
Als dit volkslied gehandhaafd was zou ik me goed kunnen voorstellen dat de nieuwe Nederlanders zulke woorden niet uit hun keel konden krijgen en er protesten waren gerezen. Maar gelukkig hadden we koningin Wilhelmina die met historisch inzicht en gevoel voor traditie in 1933 het oorspronkelijke Wilhelmus weer tot volkslied verhief. Tijdens de Tweede Wereldoorlog putten miljoenen Nederlanders hoop uit die klanken. De betekenis van een volkslied gaat veel dieper dan tekst en melodie: het is levende historie die als elk organisme door de eeuwen heen met ons meegroeit en doet voelen wie we zijn en wat we allemaal hebben meegemaakt.